معصومه آمیغ پی رئیس کل سازمان ترازیابی کشوری در خصوص وضعیت بحرانی فرونشست زمین در کشور و تنش آبی گفت: بحث گرمایش جهانی مشکل کمبود آب را برای کل دنیا به وجود آورده است و کشور ما نیز بر روی کمربند خشک و نیمه خشک جهان قرار دارد و از این پدیده مستثنی نیست و از طرف دیگر رشد جمعیت در جهان منجر به گسترش کشاورزی شده است و کشور ما نیز به سمت گسترش کشاورزی پیش رفته است که به معنا تقاضا بیشتر برای آب در شرایطی است که بارندگی ها کاهش پیدا کرده است وبا بحران آبی مواجه هستیم.
وی در ادامه افزود: صنعت کشاورزی بیشتر به منابع آبی زیرزمینی متکی است و استخراج بی رویه منابع آبی زیرزمینی منجر به فشرده شدن سطوح خاکی خواهد شد و در نتیجه گسترش صنعت کشاورزی فرونشست های گسترده ای را در سراسر کشور شاهد هستیم.
آمیغ پی در ادامه با اشاره به این موضوع که فرونشست زمین در نقاط دیگر دنیا نیز در حال رخ دادن است؛ گفت: در سایر نقاط دنیا که بحث فرونشست زمین مطرح است دولتمردان به سرعت به سمت کنترل مصرف آب حرکت کردند و با کنترل مصرف آب توانستند جلوی رخ دادن این پدیده را بگیرند و یا از سرعت آن بکاهند.
گیلان تنها استان امن کشور
وی در ادامه در پاسخ به این پرسش که در کدام استان های کشور فرونشست زمین رخ داده است؛ گفت: در کشور ما در اکثر استان ها فرونشست زمین در حال وقوع است و تنها استان گیلان از این پدیده مستثنی است و حتی در استان های شمالی کشور مانند مازندران و گلستان نیز شاهد فرونشست هستیم و در استان های جنوبی که در کنار خلیج فارس هستند نیز این فرونشست ها قابل مشاهده است و استان های خوزستان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی به شدت درگیر فرونشست زمین هستند و شدت فرونشست زمین در استان های کرمان و یزد نیز به بالا است.
وی در ادامه با اشاره به وضعیت بحرانی استان گلستان در فرونشست زمین؛ گفت: فرونشست زمین منجر به وقع سیلاب های متعددی در استان گلستان شده است که مدیریت آب های سیلاب و جمع آوری آنها می تواند از وقوع فجایع محیط زیستی جلوگیری کند و فرونشست زمین در این منطقه باید مدیریت شود تا تخلخل خاک از بین نرود.
وی در ادامه در پاسخ به این پرسش که برداشت های نفتی نیز منجر به فرونشست زمین در استان های جنوبی کشور خواهد شد یاخیر؛ گفت: این فرونشست های گسترده به دلیل برداشت های آب های زیرزمینی رخ داده است، میادین نفتی نیز منجر به فرونشست زمین خواهند شد اما این میادین تنها نقاط خاصی از زمین را درگیر فرونشست خواهند کرد و این فرونشست گسترده که شاهد آن هستیم در نتیجه برداشت های بی رویه از سفره های آب های زیرزمینی رخ داده است.
آمیغ پی در ادامه افزود: طبق بررسی هایی که بر روی چاه های پیزومتری وزارت نیرو صورت گرفته است تمام دشت هایی که وضعیت بحرانی فرونشست زمین را تجربه می کنند دچار تعدد چاه های ممنوعه و برداشت های بی رویه آب از سفره های آب های زیرزمینی هستند که موجب خالی شدن آب ها از خلل و فرج خاک و فشرده سازی و فرونشست زمین شده است.
شکاف ها و ترک ها بیشتر در مناطقی ایجاد می شود که در مرز فرونشست هستند و نه مناطقی که بالاترین فرونشست را دارند و شهر تهران نیز در حال حاضر در چنین وضعیتی به سر می برد:
فرونشست زمین چه تبعاتی دارد؟
آمیغ پی در ادامه در پاسخ به این پرسش که تبعات فرونشست زمین چیست؛ گفت: از مهم ترین ضررهایی که فرونشست زمین و فشرده سازی خاک می تواند ایجاد کند این است که آبخوان ها را از بین خواهد برد و سفره های آب های زیر زمینی ما که منابع بی نظیر تجدید ناپذیرهستند نیز از میان خواهند رفت و بزرگترین ضربه به صنعت کشاورزی یک منطقه خواهد خورد.
وی در ادامه افزود: از میان رفتن آب خوان ها موجب از بین رفتن خاک های حاصل خیز یک منطقه و تخریب سیستم های آبی آن منطقه خواهد شد و در نتیجه آن منطقه کم کم به یک منطقه بیابانی تبدیل خواهد شد و خود می تواند در بحث بیابان زایی و ایجاد گرد و غبار در منطقه مشکل آفرین شود و همچنین هیدرولوژی منطقه را تغییر خواهد داد و تغییرات ارتفاعی که به وجود می آید خود به تنهایی سیل آب ها را تشدید خواهد کرد و به عنوان مثال در استان گلستان که شاهد فرونشست های گسترده هستیم شاهد وقوع سیل نیز هستیم.
آمیغ پی در ادامه در پاسخ به این پرسش که فرونشست زمین در مناطق شهری چه تبعاتی دارد؛ گفت: در مناطق شهری فرونشست زمین منجربه آسیب دیدگی ساختمان ها، پل ها و خطوط حمل و نقل خواهد شد و در حال حاضر نیز شرکت راه آهن بسیار پیگیر بحث فرونشست زمین است چراکه فرونشست زمین آسیب هایی به خطوط ریلی خواهد زد و به عنوان مثال راه آهن تهران_مشهد و در اطراف ورامین فرونشستی رخ داده است که مسئولان قطار هنگام عبور از آن منطقه سرعت خود را کاهش می دهند و خیلی از خطوط ریلی ما نیز از مناطق فرونشست زمین می گذرند و این فرونشست زمین منجر به شکستگی خطوط ریلی می شود و ممکن است منجر به واژگونی قطار و فجایع انسانی شود.
وی در ادامه افزود: در خطوط آب رسانی، گاز و فاضلاب نیز فرونشست زمین می تواند مشکل آفرین باشد و وقوع زلزله هایی با ریشتر کم در مناطقی که دچار فرونشست هستند از آنجا که پی ساختمان در فرونشست قرار گرفته است می تواند خرابی خیلی بیشتری ایجاد کند.
شکاف های ایجاد شده در اثر فرونشست در دشت شهریار:
کیفیت آب استان های آذربایجان غربی و شرقی کاهش یافته است
آمیغ پی در ادامه افزود: فرونشست زمین همچنین کیفیت آب را کاهش خواهد داد به عنوان مثال در حال حاضر در آذربایجان غربی و شرقی آب ها به سمت شور شدن می روند و با کاهش کیفیت آب در این مناطق مواجه هستیم و از آنجا که نفوذ پذیری آب به حداقل رسیده است زمانی که باران می آید تخلخلی در بین ذرات خاک وجود ندارد و در نتیجه سیلاب رخ می دهد و قبل از آن اگر تخلخلی در خاک وجود داشت که می توانست آب باران را جذب کند و از آن برای کشاورزی استفاده شود حال دیگر آن تخلخل از بین رفته است و آن مناطق به بیابان بدل شده اند و همین امر می تواند وقوع سیلاب ها را تشدید کند.
آسیب هایی که فرونشست زمین به خطوط حمل و نقل زده است:
چگونه می شود پدیده فرونشست را کنترل کرد؟
وی در ادامه درپاسخ به این پرسش که چه اقداماتی باید برای کنترل این پدیده صورت گیرد؛گفت:برای کنترل این پدیده اولین اقدامی که باید صوت گیرد پایش فرونشست زمین است و باید بدانیم که کدام مناطق از کشور دچارفرونشست زمین است و این فرونشست ها چه گستره ای و چه سرعتی دارد و در حال حاضر ما در سازمان نقشه برداری سعی کردیم به اطلاعات جامعه ای از مناطقی که دچار فرونشست هستند به دست آوریم و با روش های مختلف ژئودتیکی ای که ترکیب ترزایابی و جی پی اس و تداخل سنجی راداری است به نتایجی دست یافتیم و نقشه های پیوسته ای را ایجاد کردیم که محدوده فرونشست ها مشخص شود.
کشت هندوانه در ورامین فرونشست را تشدید می کند
آمیغ پی در ادامه با اشاره به این موضوع که در حال حاضر کشاورزی مدیریت نشده اصلی ترین عامل فرونشست در کشور است؛ گفت: در دشت ورامین که به شدت دچار فرونشست است محصول پرآبی مانند هندوانه نباید کشت شود و از آنجا که صنعت کشاورزی یک کشور را نمی توان از میان برد باید فعالیت های کشاورزی را مدیریت کرد و در مناطق کم آبی که دچار فرونشست است محصولات کم آب کشت شود و یا به طور کل از کشت محصول در نواحی به خصوص جلوگیری شود؛ به طور مثال برنج نباید در اصفهان کشت شود و این محصول کشاورزی باید در نواحی شمالی و پر آب کشت شود و الگوی کشت در کشور باید اصلاح شود و در هر منطقه متناسب با ظرفیت آبی آن منطقه کشاورزی شکل گیرد.
حیات ابنیه تاریخی در معرض تهدید است
وی در ادامه با اشاره به این موضوع که فرونشست به مرز مناطق تاریخی نیز رسیده است؛ گفت: استان فارس یکی از استان هایی است که به شدت درگیر مسئله فرونشست است و خطر فرونشست به نزدیکی ابنیه تاریخی و پاسارگاد نیز رسیده است و از میان برداشتن حریم کشاورزی و پیشبرد این صنعت در کنار ابنیه تاریخی می تواند حیات این ابنیه را در معرض خطر قرار دهد و به خصوص در استان فارس این کار می تواند صدمات جبران ناپذیری را به بناهای تاریخی وارد آورد چرا که در این استان تا نزدیکی شهر شیراز نیز فرونشست زمین رخ داده است.
در نقشه زیر شدت و سرعت فرونشست شهر ورامین توسط سازمان نقشه برداری کشور سنجیده شده است:
فرونشست به مناطق شهری کشیده می شود
آمیغ پی در ادامه گفت: بیشتر کشاورزی ها در حومه شهرها صورت میگیرد و این مناطق نیز دچار فرونشست است و توقع می رود که بحث گسترش شهری به این مناطق نرود که متاسفانه از این نقشه ها بهره برداری نمی شود و شهرهایی مانند شهر مرند در مناطق فرونشست در حال گسترش پیدا کردن هستند، گفتنی است که فرونشست ها در حال حاضر در حاشیه شهر ها است که به مناطق شهری نیز در حال کشیده شدن است.
تهران در معرض خطر بزرگی است؟
وی در ادامه در پاسخ به این پرسش که خطر بزرگی تهران را تهدید می کند یا خیر؛ گفت: پدیده فرونشست تدریجی است و نیاز به مدیریت دارد و فرونشست در تهران نیز مربوط به جنوب شهر تهران و دشت شهریار می شود که به مناطق شهری نیز کشیده شده است و برخی از مناطق تهران مانند مناطق ۱۷ و ۱۸ به مناطق دچار فرونشست کشیده شده اند و در سایر مناطق تهران فرونشستی دیده نشده است.
وی در ادامه افزود: در سال های اخیر در تهران گسترش پهنه فرونشست رخ داده است اما چهار تا پنج برابر نشده است و سرعت بیشینه آن نیز کاهش یافته است و طبق براوردهای صورت گرفته تهران سالانه ۱۸ سانت فرونشست زمین را تجربه میکند البته این کاهش دو علت دارد یک آن که مدیریتی صورت گرفته باشد که جای خوشحالی دارد و دیگر آنکه سفره های آب زیرزمینی به طور کلی از بین رفته باشند و خاک کاملا فشرده شده باشد.
آمیغ پی در ادامه گفت: در برخی از مناطق مانند مناطق کمربندی آزادگان و در شهرک هایی مانند شهرک مصطفی خمینی سرعت فرونشست زمین در بازه زمانی یک تا دو سال دو برابر شده است و این شهرک مسکونی در حال حاضر در معرض خطر است و در مناطق شمالی به هیچ عنوان فرونشستی مشاهده نشده است چراکه فرونشست در مناطق درشت دانه مشاهده نمی شود و در خاک های ریزدانه اتفاق می افتد و مناطق کوهستانی به طور کلی مناطق فرونشست نیستند و دشت ها بیشتر در معرض خطر فرونشست هستند و در مناطق درشت دانه جذب آب صورت میگیرد که در تهران در تمام مناطق درشت دانه ساخت پل ها و ساختمان ها جذب آب را مختل کرده است.
وی در ادامه افزود: در مناطق ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۷ و ۱۸ تهران فرونشست در حال کشیده شدن به مناطق شهری است و به عنوان مثال در منطقه چهاردانگه سرعت فرونشست در یک بازه کم در حال افزایش است.
چند دشت در تهران در وضعیت قرمز هستند؟
آمیغ پی در ادامه در پاسخ به این پرسش که چند دشت در تهران در وضعیت قرمز فرونشست هستند؛ گفت: حدودا ۵۰۰ تا ۶۰۰ دشت در کشور در وضعیت بحرانی هستند.
وی در پاسخ به این پرسش که مناطقی هستند که آبخوان ها در آنجا نابود شده باشند؛ گفت: به گمان ما مناطقی که آبخوان های آنها از بین رفته باشند در کشور کم نیستند و به عنوان مثال در حال حاضر در اطراف تمام تالاب ها فرونشست به شدت در حال رخ دادن است و منابع آبی این مناطق در حال تخلیه شدن هستند.
تجربه جهانی برای برون رفت از این بحران چه بوده است؟
آمیغ پی در ادامه در پاسخ به این پرسش که تجربه جهانی برای برون رفت از این بحران چه بوده است؛ گفت: کنترل مصرف آب و مدیریت بهینه مصرف آب و مدیریت چاه های آبی که حفر می شود راه حل این بحران در جهان است؛ برسی ها نشان داده است که حفر چاه های غیر مجاز با افزایش شدت فرونشست زمین رابطه مستقیم دارد.
وی در ادامه افزود: در استان هایی مانند استان های شمالی اصلا بحث مجوز مطرح نیست و هر کس هر چقدر می تواند چاه حفر می کند و شاید در مناطقی مانند گیلان حفر چاه های غیر مجاز بحران آفرین نباشد اما در مناطق حساس مانند آذربایجان شرقی و غربی و استان هایی مانند اصفهان حفر چاه بحث فرونشست را تشدید خواهد کرد.
آمیغ پی در ادامه در پاسخ به این پرسش که حجم رسیدن به آب ها چقدر افزایش یافته است؛ گفت: بررسی دقیقی در این خصوص توط سازمان نقشه برداری صورت نگرفته است چراکه این کار در حوزه کار وزارت نیرو است اما شنیده ها حاکی از افزایش چند متری عمق چاه ها برای رسیدن به آب حتی در مناطقی مانند گیلان است.
بحرانی ترین مناطق ایران از نظر فرونشست
آمیغ پی در ادامه با اشاره به این موضوع که با سرعتی که کشور به سمت فرونشست و از بین رفتن سفره های آب های زیرزمینی حرکت می کند به سرعت به سمت بیابان زایی میرود؛ گفت: روندی که در پیش گرفتیم احتمالا از میان رفتن صنعت کشاورزی در سال های آینده در کشور را افزایش می دهد.
وی در ادامه در پاسخ به این پرسش که بحرانی ترین مناطق ایران از نظر فرونشست کدام مناطق هستند؛ گفت: در حال حاضر وضعیت فرونشست در استان کرمان خیلی بحرانی است و وضعیت فرونشست در استان های فارس، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، گلستان، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و اصفهان نیز بحرانی است.
وی در ادامه با اشاره به اینکه سدسازی های بی‌رویه و انتقال آب بحث فرونشست زمین را تشدید کرده است؛ گفت: در گذشته منابع آبی به صورت قنات بوده است که در آن صورت تبخیر آب نیز بسیار پایین بوده است و حال سدسازی های بی رویه که انجام شده است فرونشست زمین را تشدید کرده است و در استان هایی مانند خوزستان این سدسازی های بی رویه بیش از سایر استان ها حیات آبی آن منطقه را تحت تاثیر قرار داده است.
آمیغ پی در آخر افزود: خطوط انتقال نیرو مانند خطوط انتقال نفت، گاز و حتی خطوط انتقال فاضلاب نیز در معرض خطر فرونشست هستند و هر لحظه امکان شکستگی آنها وجود دارد.