دکتر محمدمهدی زمانی، متخصص بیهوشی و پزشک ایرانی مقیم استرالیا در گفت‌وگوی اختصاصی با ایسنا درباره اهمیت واکسیناسیون کرونا در کنترل پاندمی کرونا توضیح می‌دهد و در ادامه به پرسش‌های پرتکرار این روزهای مردم درباره واکسنهای کرونا، عوارض این واکسن‌ها، اثربخشی واکسیناسیون کرونا در ایران به‌ویژه با شیوع جهش‌های جدید ویروس کرونا و ضرورت تزریق دوز سوم واکسن پاسخ می‌دهد که در ادامه می‌خوانید.
واکسیناسیون تا چه اندازه در کنترل پاندمی کرونا در جهان مؤثر بوده؟
آنچه مسلم است، راه کنترل پاندمی کرونا در دنیا از طریق واکسیناسیون است که اگر به‌صورت گسترده و عمومی در یک جامعه انجام شود، قطعاً می‌تواند ما را از شرایط فعلی خارج کرده و پاندمی کرونا را به یک بیماری معمولی مثل سرماخوردگی تبدیل کند.
بیش از یک قرن است کشورهای مختلف جهان، واکسنهای مختلفی را علیه بیماری‌های عفونی تزریق می‌کنند و همین کار باعث شده بیماری‌های مختلف ویروسی ازجمله آبله (ویروس واریسلا زوستر) و فلج اطفال (ویروس پولیو) تحت کنترل قرار گیرند و با واکسیناسیون عمومی کل جامعه در بدو تولد، شیوع گسترده این ویروس‌ها را امروزه شاهد نیستیم، اگر امروزه مورد ابتلا هم گزارش می‌شود، انگشت‌شمار است و فوراً به‌طور جدی مقابله می‌شود. واکسنهای کرونا هم دقیقاً همین کار را می‌کنند و باعث می‌شوند مرگ‌ومیرهایی که هر روز بر اثر این بیماری اتفاق می‌افتد فروکش کند.
زمانی که حداقل ۷۰ درصد جامعه را با دو دوز واکسینه کنیم می‌توانیم تأثیر واکسیناسیون را ببینیم، البته امکان دارد بعد از واکسیناسیون هم موارد معدود و انگشت‌شماری منجر به مرگ‌ومیر شود، اما نکته مهم این است که در حال حاضر در کشورهایی که توانسته‌اند بیش از ۷۰ درصد از جمعیت خود را واکسینه کنند ۹۹ درصد ایمنی کامل ایجادشده و کمتر از یک درصد افراد واکسینه شده به نوع شدید مبتلا شدند. البته بعد از تزریق دو دوز واکسن کرونا امکان ابتلا به نوع خفیف همچنان در برخی افراد وجود دارد. به‌عنوان مثال هم‌اکنون حدود هزار بیمار کووید در بیمارستانی در کشور آلمان بستری هستند که از این تعداد شاید فقط ۱۰ نفر از آن‌ها قبلاً واکسن تزریق کرده‌اند، درحالی‌که ۹۹۰ نفرشان از کسانی بودند که به خاطر ترس از عوارض نادر واکسن‌ها، واکسن نزده‌اند و یا اعتقادی به واکسن نداشته‌اند و یا از شایعاتی که در کشورشان پخش‌شده نگران بوده‌اند.
پس شایعات مربوط به واکسن در همه کشورهای دنیا وجود دارد؟
بله، تنها در کشور ما نیست که شایعاتی درباره واکسنهای کرونا پخش می‌شود و در همه نقاط دنیا این شایعات زیاد است و برخی از مردم نیز این شایعات را می‌پذیرند و درنهایت با پرداخت هزینه سنگین، با مرگ یکی از اطرافیان یا خودشان به این اشتباه پی می‌برند. این افراد وقتی به بیماری مبتلا می‌شوند، دیگر واکسیناسیون بر روند بیماری آن‌ها تأثیری ندارد، اما در صورت بهبود کامل می‌توانند بعداً واکسن بزنند و از منافع آن برای سال‌های بعد بهره‌مند شوند.
شایعاتی درباره واکسنهای کرونا در همه نقاط دنیا پخش می‌شود، برخی از مردم نیز این شایعات را می‌پذیرند و درنهایت با پرداخت هزینه سنگین، با مرگ یکی از اطرافیان یا خودشان به این اشتباه پی می‌برند
چرا واکسیناسیون کرونا تاکنون در ایران اثربخش نبوده است؟
تا امروز حدود ۱۵ درصد از جمعیت ایران با دو دوز واکسن و ۱۰ درصد با یک دوز واکسینه شده‌اند (حدود ۲۵ درصد ایران حداقل یک یا دو دوز را گرفته‌اند و کسانی که فقط یک دوز زدند قطعاً ایمنی ناقصی دارند)، درحالی‌که ۷۵ درصد از جمعیت ایران هنوز هیچ واکسنی دریافت نکرده‌اند. با این وضعیت اگر جهش بعدی کرونا در ایران وارد شود بازهم شیوع پیدا می‌کند و موج ششم هم با مرگ‌ومیر بالا اتفاق می‌افتد چون جامعه هنوز ایمن نشده است (اما استان‌هایی که نسبت به بقیه، درصد واکسیناسیون بالاتری دارند و هرگونه تجمعات را ممنوع می‌کنند، قطعاً اوضاع بهتری خواهند داشت). بنابراین هرزمانی بتوانیم بخش عمده‌ای از جامعه را با دو دوز واکسن ایمن کنیم بعدازآن هر جهشی اتفاق افتد دیگر شاهد این حجم از مرگ‌ومیر نخواهیم بود، اگرچه شاید دوباره ابتلا به کرونا داشته باشیم اما کرونا مثل آنفلوانزا می‌شود که افراد زیادی بعد از واکسن آنفلوانزا بازهم مبتلا می‌شوند اما مرگ‌ومیر اتفاق نمی‌افتاد. البته تا زمانی که بیشتر جامعه واکسن نزدند (مانند شرایط فعلی ایران)، مقدار ویروس کرونا در جامعه زیاد است و امکان ابتلا در افراد واکسینه شده هم بیشتر از کشورهای غربی است اما وقتی ویروس کمتری در جامعه جابجا شود قطعاً در میزان کم ویروس اگر کسی فوت کند ۹۹ درصد کسانی هستند که واکسن نزده‌اند.
عوارض واکسن کرونا و ترس از آن چقدر جدی است؟
همان‌طور که عرض کردم در همه جای دنیا برخی از مردم از واکسن به دلیل عوارض آن می‌ترسند و از تزریق واکسن خودداری می‌کنند، پس همان‌طور که اشاره شد این موضوع فقط مربوط به کشور ما نیست. اولین عارضه‌ای که از واکسنهای کرونا به چشم آمد، عارضه لخته واکسن آسترازنیکا بود که در حال حاضر بیشترین واکسن تزریق‌شده در دنیا است. گزارش‌هایی که تا به امروز منتشر شده نشان می‌دهد در هر یک‌میلیون نفر، شش تا هشت نفر ممکن است به این عارضه دچار شوند و از این تعداد هم فقط یک نفر امکان دارد فوت کند؛ یعنی یک مرگ در هر یک‌میلیون نفری که دو دوز واکسن می‌زنند. می‌توان گفت اگر ۸۰ میلیون نفر در ایران با دو دوز واکسن آسترازنیکا واکسینه شوند فقط ۸۰ نفر فوت می‌کنند، درحالی‌که ما برخی روزها تا ۷۰۰ نفر را به خاطر واکسینه نشدن از دست دادیم و باقدرت سرایت بالای جهش‌های جدید کرونا، هرکدام از ما در خطر ابتلا به کرونا هستیم مگر اینکه کلاً در خانه‌ها بمانیم و برای خرید مواد غذایی هم خارج نشویم و با کسی هم در تماس نباشیم که مقدور نیست. توجه داشته باشید که اگر یک‌میلیون نفر در کشور به کرونا مبتلا شوند نزدیک به ۲۰ هزار مرگ‌ومیر علیرغم تلاش کادر درمان و استفاده از جدیدترین نمایش بازهم جانشان را از دست می‌دهند و این آمار در کشورهای مختلف جهان هم همین‌طور است (یعنی دو نفر از هر صدنفری که ویروس کرونا وارد بدنشان می‌شود)، درحالی‌که اگر این‌یک میلیون نفر واکسن زده باشند فقط احتمال فوت یک نفر وجود دارد (یک نفر در مقابل بیست هزار نفر!)
پس نگرانی از عوارض واکسن آسترازنیکا بی‌مورد است؟
در یک برهه زمانی در دنیا همه مردم از واکسن آسترازنیکا می‌ترسیدند، اما در حال حاضر با پیشرفت‌های علمی و درمان این عارضه، ترس ما کمتر شده است، و از طرفی اگر از این عارضه بسیار نادر بترسیم امکان ابتلا به کرونا و مرگ‌ومیر بسیار زیاد است. جهش دلتا خطری بیشتر از جهش‌های قبلی ندارد اما به علت اینکه سرایت‌پذیری بالایی دارد باعث ابتلای خانوادگی شده و تعداد مرگ‌ومیر را در کشورهای مثل ایران که در واکسیناسیون تأخیر داشتند، شدیداً افزایش داده و به همین دلیل واکسیناسیون باید با سرعت بیشتری انجام شود. اتفاقاً واکسن آسترازنیکا واکسن بسیار خوبی است، به دلیل اینکه تا امروز ایمنی این واکسن نسبت به واکسنهای دیگر مدت طولانی‌تری در بدن افراد می‌ماند. در حال حاضر بسیاری از کشورها مثل استرالیا، واکسیناسیون با واکسن آسترازنیکا را برای خانم‌ها و آقایان بالای ۱۸ سال تائید کرده‌اند و تعداد افرادی که آسترازنیکا زده‌اند تقریباً مساوی با تعداد کسانی است که مؤثرترین واکسن (واکسن فایزر) را زده‌اند زیرا مهم‌ترین توصیه‌این است که هر واکسنی که زودتر در دسترس شما قرار گرفت بزنید و برای واکسن بهتر صبر نکنید چون خطر ابتلا به کرونا نوع دلتا بسیار بالا است.
در مورد شایعات واکسن سینوفارم نیز توضیح دهید.
در مورد واکسن سینوفارم شایع شده بود که این واکسن دو مدل دارد و مدل درجه دوم آن وارد ایران شده است. از حدود ۹ ماه پیش که واکسن‌ها مجوز اضطراری گرفتند، سینوفارم دو مدل واکسن معرفی کرد که تفاوت این دو واکسن، در ویروس استفاده شده بود که یکی ویروس شایع شده در شهر ووهان بود و دیگری ویروس شایع در شهرهای دیگر چین، اما هر دو با تکنولوژی یکسان تولید شده‌اند و هر دو بالای ۷۰ درصد اثربخشی و حدود ۹۰ درصد ایمنی در برابر موارد شدید بیماری و پیشگیری از مرگ‌ومیر گزارش کرده‌اند. بنابراین مهم نیست نوع اول یا دوم واکسن سینوفارم وارد ایران شده باشد. اخیراً هم سینوفارم تولید امارات وارد ایران شده که توصیه می‌شود و ازنظر محتویات واکسن، تفاوتی با انواع قبلی ندارد. مصرف واکسن‌ها به علت درخواست جهانی بالاست و واکسن‌ها توسط داروسازی‌های مختلف تولید می‌شوند تا هر چه سریع‌تر انسان‌های بیشتری واکسینه شوند.
به‌طورکلی هر واکسنی که مراحل تحقیقاتی را پشت سر گذاشته و گزارش کرده باشد قطعاً واکسن خوبی است مثل واکسن پاستور (مشترک کوبا و انستیتو پاستور ایران) که امیدواریم زودتر کوبا به تعهدات عمل کند و با توجه به همکاری ایران در طرح‌های تحقیقاتی، واکسن سوبرانا ۲ را با میزان بیشتری به ایران ارسال کند. بعلاوه دو واکسن اسپایکوژن (مشترک ایران و استرالیا) و واکسن انستیتو سرم رازی (رازی کوو پارس) نیز در مرحله سوم تحقیقاتی است و در فاز یک و دو عوارض جدی نداشتند و امیدواریم تحقیقات فاز سوم هم حدود دو ماه آینده تکمیل شود و اثربخشی این واکسن‌ها هم در حد قابل قبولی باشد و گزارش شود و واکسنهای ارزشمند دیگری به واکسنهای موجود در ایران اضافه شود. در مورد واکسن برکت و فخرا هم منتظر گزارش نتایج تحقیقات هستیم.
ممنوعیت تزریق واکسن مدرنا در ژاپن نیز جنجال زیادی به پا کرد، اما واقعیت چه بود؟
بسیاری از مردم دنیا خبر ممنوعیت واکسن مدرنا را در ژاپن را شنیدند و ترسیدند، اما این خبر درست منتشر نشده است. اصل خبر این بود که یک‌میلیون و ششصد هزار دوز واکسن مدرنا برای ژاپن ارسال شده بود که در چند واکسن ذرات معلق دیده شد. ژاپن تزریق واکسن را متوقف و به شرکت مدرنا گزارش کرده و شرکت مدرنا هم در ارزیابی خود متوجه شد در ۴۰ واکسن ذرات پلاستیک یا فلز وجود دارد که امکان دارد در مرحله تولید از رباتی که درب واکسن‌ها را پرس می‌کرده ذرات استیل بدنه دستگاه وارد شیشه‌ها شده باشد، اما به علت اینکه نمی‌دانستند در چه مرحله‌ای دقیقاً چه اتفاقی افتاده است و امکان ایجاد حساسیت در بدن افراد واکسینه شده وجود داشته، تزریق را متوقف کردند تا تولید واکسن در آن تاریخ خاص را ارزیابی و مشکل را تشخیص دهند و دوباره تزریق را با تولید دیگری از سر بگیرند. کشور ژاپن اعلام کرده در محموله واکسنی که تزریق‌شده هیچ عارضه‌ای تاکنون گزارش نشده و ایمنی و اثربخشی هم مثل واکسنهای قبلی مدرنا بوده است. این اتفاق نشان داد چقدر شرکت‌های داروسازی بزرگ باید به مراحل بعد از تولید انبوه واکسن نظارت داشته باشند تا در صورت وقوع چنین اتفاقاتی بتوانند به‌صورت دقیق و شفاف ارزیابی کنند. امیدواریم در واکسن‌سازی‌های ایران نیز چنین نظارتی وجود داشته باشد تا حتی یک نفر هم دچار عارضه نشود.
تفاوت واکسنهای مختلف کرونا هنوز یکی از سؤالات اصلی مردم است. این موضوع تا چه اندازه اهمیت دارد؟
توصیه علمی در کل دنیا این است که دنبال برند خاصی از واکسن نباشید، این طرز فکر درست نیست چون امکان دارد در فاصله‌ای که منتظر یک واکسن خاص هستید به ویروس کرونا مبتلا شوید، برای همین در دنیا توصیه‌شده اولین واکسن در دسترس را تزریق کنید. در ایران‌هم هرکدام از واکسنهای سینوفارم و آسترازنیکا و پاستور به شما رسید بهتر است تزریق کنید، چون بهترین واکسن در دسترس ترین واکسن است. پدربزرگ و مادربزرگ همسرم در ایران نیز در همین هفته‌های اخیر واکسن سینوفارم زدند و خواهر بنده که ۴۴ ساله است هم آسترازنیکا زد. اثربخشی واکسن‌ها نسبت به خطری که کرونا دارد، آن‌هم در شرایطی که شیوع کرونا تا این اندازه زیاد است، اصلاً قابل‌مقایسه نیست.
توصیه علمی در کل دنیا این است که دنبال برند خاصی از واکسن نباشید، چون امکان دارد در فاصله‌ای که منتظر یک واکسن خاص هستید به ویروس کرونا مبتلا شوید، برای همین توصیه‌شده اولین واکسن در دسترس را تزریق کنید
با توجه به مشکلاتی که گاهی برای تأمین واکسن به وجود می‌آید، آیا امکان تزریق نوع دیگری از واکسن در دوز دوم وجود دارد؟
ازنظر علمی توصیه می‌شود دوز دوم همان واکسنی باشد که در دوز اول تزریق‌شده است، چون هنوز تحقیقی در مورد ترکیب واکسن‌ها انجام‌نشده و در حال حاضر تنها تحقیقات در مورد آسترازنیکا، فایزر و مدرنا است که می‌توان دوزهای اول و دوم آن‌ها را متفاوت تزریق کرد، اما واکسنهای دیگر ممکن است تداخلی داشته باشد که ما هنوز نمی‌دانیم و هر زمانی تحقیقات انجام شد می‌توان این کار را انجام داد. زمانی که واکسن برای دوز دوم موجود نیست بهتر است مردم کمی صبر کنند و جای نگرانی نیست، اما اگر واکسنی اصلاً وارد کشور نشد باید اقدام علمی داشت و در وزارت بهداشت تحقیقاتی انجام شود که ببینیم چه واکسنی به‌جای دوز دوم این واکسن می‌تواند به‌طور ایمن و مؤثر جایگزین شود.
علت بالا بودن مرگ‌ومیر در افراد واکسینه شده در ایران چیست؟
اخیراً آماری منتشر شد که نشان می‌داد بیش از دو هزار و ۵۰۰ نفر از افرادی که واکسینه شده‌اند به کرونای شدید مبتلا شده و جان خود را از دست دادند. این خبر باعث نگرانی زیادی شد، درحالی‌که از این تعداد ۵۴۶ نفر تست منفی کرونا داشتند و نباید این افراد را وارد آمار می‌کردند، کما اینکه در اعلام مرگ‌ومیر در تمام دنیا نیز فقط موارد با تست مثبت را اعلام می‌کنند. پس درنهایت هزار و ۹۵۴ نفر با تست مثبت کرونا از دو میلیون و ۷۰۰ هزارنفری که واکسینه شده بودند می‌ماند، یعنی ۷۲۳ نفر به ازای هر یک‌میلیون نفر مرگ‌ومیر داشته‌ایم، درحالی‌که در دنیا ۱۰ نفر به ازای هر یک‌میلیون نفر مرگ‌ومیر در افراد واکسینه شده داریم. قطعاً این موضوع در کشور ما نیاز به ارزیابی دارد، لازم به توضیح است در خصوص واکسنهای داخلی هنوز نتایج تحقیقات و اثربخشی آن را ارائه نداده اند.
درنهایت این آمار مربوط به مرگ و میر افراد واکسینه شده باید توسط متخصصین اپیدمیولوژی دقیق‌تر ارزیابی شود. مثلاً شاید قطعی‌های برق و خاموش شدن یخچال‌ها اثربخشی واکسن را کم کرده و یا منظم نبودن فواصل واکسن‌ها اثربخشی را کم کرده که البته احتمال این مورد کم است چون در تحقیقات اخیر مشخص‌شده حتی اگر فاصله بین دو دوز تزریق کمی بیشتر شود، اثر دوز اول از بین نمی‌رود، و یا دلایل دیگری مثل تزریق واکسنهای تقلبی و پولی از مراکز غیررسمی هم شاید باعث این آمار بالا در افراد واکسینه با واکسن تقلبی شده باشد.
چرا این آمارها در ایران دقیق نیست؟
در مورد آمار واکسیناسیون هم باید آمار شفاف هر استان و درصد واکسینه در هر سن مشخص شود تا با مدیریت واکسن در کل کشور، واکسیناسیون در کوتاه‌ترین زمان ممکن مؤثر واقع شود.
گرفتن تست کووید پیش از واکسیناسیون تا چه حد می‌تواند مؤثر باشد؟
در هیچ کشوری در دنیا قبل از تزریق واکسن، تست کرونا نمی‌گیرند اما فردی که علائم دارد نباید از منزل خارج شود و باید در قرنطینه بماند و اگر علائم کرونا خفیف بود بعد از بهبودی علائم می‌تواند واکسن بزند اما اگر علائم شدید بود و فرد در بیمارستان بستری‌شده است، چهار هفته بعد از بهبودی می‌تواند برای تزریق واکسن کرونا مراجعه کند. در فرد بدون علامت به‌طور روتین تست کرونا نیاز نیست و تنها اگر مطمئن هستید که سابقه مواجهه با فرد مبتلا در دو هفته اخیر دارید بهتر است تست پی سی آر انجام دهید و اگر منفی بود واکسن بزنید یا حداقل دو هفته از زمان مواجهه شما با فرد مبتلا بگذرد و اگر علامتی نداشتید بعد واکسن کرونا بزنید.
تزریق دوز سوم واکسن کرونا تا چه اندازه ضروری است؟
در حال حاضر دوز سوم واکسن کرونا تنها در کشورهای مختلف برای افرادی که ایمنی ضعیف و یا نقص ایمنی دارند توصیه‌شده است، مثل افرادی که پیوند کلیه و کبد انجام داده‌اند. در این افراد به‌واسطه داروهایی که مصرف می‌کنند مشخص‌شده ایمنی کمتر از ۵۰ درصد حاصل و منجر به این شده که دوباره مبتلابه کرونا شوند، اما برای افراد سالم حتی افراد مبتلابه دیابت، فشارخون، خود ایمنی و … تزریق دوز سوم کرونا در حال حاضر توصیه نشده است اما احتمالاً در آینده نزدیک بر اساس تحقیقات نیاز می‌شود اما تا به امروز اولویت جهانی بر واکسیناسیون کل جامعه با دو دوز است.
چرا برخی از کشورها در حال تزریق دوز سوم واکسن کرونا هستند؟
اینکه برخی از کشورها در حال تزریق دوز سوم واکسن برای مردمشان هستند به این دلیل است که در حال تحقیقات هستند و یا اینکه جمعیت بسیار محدودی دارند و واکسن زیادی هم در دسترس دارند، اما بر اساس تحقیقات علمی در دنیا هنوز به این نتیجه نرسیده‌اند که در فاصله‌ای کمتر از شش ماه پس از تزریق دوز دوم واکسن، به دوز سوم نیاز داشته باشیم.
اینکه برخی از کشورها در حال تزریق دوز سوم واکسن هستند به این دلیل است که در حال تحقیقات هستند و یا اینکه جمعیت بسیار محدودی و واکسن زیادی در دسترس دارند، اما بر اساس تحقیقات علمی در دنیا هنوز به این نتیجه نرسیده‌اند که در فاصله‌ای کمتر از شش ماه پس از تزریق دوز دوم واکسن، به دوز سوم نیاز داشته باشیم
در مورد کادر درمان چطور؟ با توجه به اینکه برخی از کادر درمان باوجود واکسیناسیون دوباره به کرونا مبتلا شده و حتی فوت کردند.
پیش از هر چیز از کادر درمان ایران صمیمانه تشکر می‌کنم چون حجم کار در ایران بالاست و پشتیبانی کمتر از خیلی از کشورهاست.
باید با این موضوع به صورت علمی برخورد کرد و از کادر درمان که دوباره به کرونا مبتلا شده‌اند آزمایش آنتی‌بادی بگیرند تا ارزیابی شود آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده در بدنشان به‌واسطه تزریق واکسن کم شده یا خیر. اگر واقعاً کم شدن آنتی‌بادی علت ابتلا به کرونا بوده حتماً باید دوز سوم را بزنند. اما درمجموع نیاز به تحقیق به‌ویژه بر روی واکسن اسپوتنیک است. اگرچه در صورت تصمیم‌گیری برای تزریق دوز سوم واکسن کرونا باید کادر درمان نیز در اولویت قرار گیرند چون با ویروس بیشتری در تماس هستند اما اولویت فعلی ایمن شدن ۷۰ درصد از جامعه با دو دوز واکسن است که در این صورت قطعاً میزان شیوع ویروس و تماس کادر درمان هم با ویروس کمتر می‌شود و احتمال مرگ‌ومیر به حداقل می‌رسد.
اشاره‌ای هم به باورهای اشتباه درباره تزریق واکسن کرونا داشته باشید.
شایع‌ترین باورهای نادرستی که در مورد تزریق واکسن کرونا وجود دارد این است که حمام رفتن بعد از تزریق واکسن ممنوع است درحالی‌که هیچ پایه علمی ندارد. بعد از تزریق واکسن می‌توانید ناپروکسن و سایر مسکن‌ها را مصرف کنید، اما مسکن ناپروکسن برای کسانی که سابقه زخم معده و یا مشکلات کلیوی دارند توصیه نمی‌شود و بهترین مسکن برای تب و لرز یا درد محل تزریق در سه روز اول بعد از تزریق استامینوفن ۵۰۰ میلی‌گرم است که تقریباً برای همه افراد قابل تجویز است (به‌غیراز بیمارانی که سابقه نارسایی شدید کبدی دارند) و استامینوفن را هر شش ساعت می‌توان مصرف کرد، فقط درصورتی‌که علائم یادشده را داشته باشند و اگر علامتی ندارید بعد از تزریق واکسن نیاز به مصرف استامینوفن نیست.
تنها بخشی از افراد بعد از تزریق واکسن در دو تا سه روز اول حالت بی‌حالی و تب و لرز دارند و باقی افراد هیچ علامتی ندارند و کسانی که بعد از تزریق واکسن کرونا هیچ علامتی ندارند نشان‌دهنده بی‌اثر بودن واکسن نیست و واکسن‌ها در بیش از نیمی از افراد شاید هیچ علامتی ایجاد نکنند، اما ویروس کشته‌شده وارد سیستم ایمنی می‌شود و بدن را با این ویروس آشنا و آماده مقابله با آن می‌کند.
موضوع دیگر این است که بعد از تزریق واکسن لازم نیست داروهایتان را قطع کنید، مگر داروهایی که باعث نقص ایمنی می‌شوند که بیمار فقط در صورت توصیه پزشک شاید نیاز باشد دارو را مدتی قطع کند مثلاً اگر نیاز بود شیمی‌درمانی را به تعویق بیندازد. افرادی مثل بیماران دیابتی و بیماران مبتلابه فشارخون یا بیماری‌های تیروئیدی می‌توانند داروهای خود را مثل قبل ادامه دهند و نیازی به قطع هیچ دارویی نیست.
یک تا دو روز بعد از تزریق واکسن بهتر است کار سنگینی انجام ندهید اما نیازی به استراحت مطلق هم نیست و افراد می‌توانند کارهای روزمره را انجام دهند. فقط افرادی که بدن‌درد و تب و لرز دارند هر چهارتا شش ساعت استامینوفن بخورند و استراحت کنند. علائم واکسن دو تا سه روز طول می‌کشد اما بعد از سه روز باید رفع شود و شروع علائم مشابه بعد از سه روز هیچ ارتباطی با واکسن ندارد و حتماً باید ارزیابی شود، چون یکی از مسائل جدی این است که در بیشتر مراکز واکسیناسیون اصلاً فاصله‌گذاری رعایت نمی‌شود، درحالی که ویروس کرونا به‌سرعت سرایت پیدا می‌کند و کرونای دلتا ممکن است تا ۱۴ روز بعد خودش را نشان دهد، پس در روز تزریق واکسن باید ماسک زد و فاصله را رعایت کرد چون خطر ابتلا به کرونا وجود دارد و حتی کسی که دوز اول واکسن را زده هم نباید خود را ایمن فرض کند و حتماً باید رعایت فاصله اجتماعی و استفاده از ماسک را جدی بگیرد. از مسئولان مراکز تزریق واکسن خواهش می‌کنم حتماً تهویه محل و فاصله بیش از یک متر تا یک و نیم متر را اجباری و ورودی مراکز را طوری طراحی کنند که بیش از یک نفر در یک نقطه از صف نتواند بایستد. این کار خیلی پیچیده‌ای نیست و کشورهای دیگر هم تجهیزات و امکانات فوق‌العاده‌ای برای این کار نداشتند، چون همه مجبور شدند خود را با شرایط موقتی کرونا سریعاً وفق دهند، به‌طوری‌که در بیشتر مراکز واکسیناسیون کشورها با یک نوار پلاستیکی صف طراحی کرده‌اند و با برچسب روی زمین فواصل یک و نیم متر بین افراد برقرار شود درست کردند.
بعد از تزریق واکسن کرونا می‌توان مکمل و ویتامین مصرف کرد؟
برای اینکه اثر واکسن بیشتر شود نیاز به مصرف هیچ ویتامین و مکملی نیست و تغذیه سالم و مصرف میوه و سبزی‌ها در روز به‌اندازه کافی ویتامین و مواد مغذی به بدن می‌رساند، اما اگر فردی از قبل مکمل مصرف می‌کرد نباید نگران تداخل آن با واکسن باشد و بعد از تزریق واکسن خوردن هر نوع ویتامین یا مکملی مشکلی به وجود نمی‌آورد.
مصرف آسپرین بعد از تزریق واکسن آسترازنیکا مفید است؟
اگر کسی قبل از تزریق واکسن کرونا آسپرین مصرف می‌کرده، بعد از تزریق واکسن می‌تواند همچنان مصرف کند، اما افراد دیگری که قبلاً آسپرین مصرف نمی‌کردند برای پیشگیری از عارضه لخته واکسن آسترازنیکا نیاز به شروع هیچ دارویی ندارند، چون برای یک عارضه بسیار نادر نیازی به مصرف دارو نیست و در هیچ کشور دنیا بعد از تزریق واکسن کرونا هیچ دارویی برای پیشگیری از لخته توصیه نمی‌شود.
عوارض جدی و هشداردهنده بعد از تزریق واکسن آسترازنیکا چیست؟
معمولاً عوارض پنج تا ۲۸ روز بعد از تزریق دوز اول واکسن و هم در زنان و هم در مردان اتفاق می‌افتد اما در سنین زیر ۶۰ سال رایج‌تر است. علائم مشکوک که نیاز به ارزیابی دارند عبارت‌اند از:
سردرد مداومی که بعد از روز سوم شروع شود و با هیچ مسکنی آرام نشود، تاری دید، سرگیجه مقاوم به درمان، درد قفسه سینه و تنگی نفس مدام، درد شکمی حاد و ناگهانی که به هیچ درمانی پاسخ ندهد، تورم ناگهانی پا، یا نقاط کبودی متعدد کوچک بر روی سطح بدن (در مناطقی غیر از محل تزریق واکسن)، علائمی هستند که در صورت مشاهده باید به پزشک مراجعه کرد. پزشک با یک آزمایش خون ساده متوجه می‌توان علائم ارتباطی با لخته خون دارد یا نه و اگر ارتباط دارد می‌تواند ارزیابی‌های بیشتر با عکس‌برداری و آزمایش‌ها بیشتر انجام دهد و درمان آن را شروع کند.
واکسیناسیون مادران باردار و کودکان چقدر ضروری است؟
تحقیقات نشان داده واکسنهای کرونا برای مادران باردار نیز ایمن است و قطعاً توصیه می‌شود در هر سنی از بارداری که هستند هر چه زودتر واکسن کرونا تزریق کنند. در دوران شیردهی هم واکسنهای کرونا ایمن بودند و توصیه می‌شوند. در مورد کودکان تحقیقات هنوز تکمیل‌نشده و فقط در مورد واکسن فایزر و مدرنا تحقیقات سنین ۱۲ تا ۱۸ سال در دسترس و در برخی کشورها واکسیناسیون نوجوانان در حال انجام است. به‌طورکلی کودکان آخرین گروهی هستند که واکسینه می‌شوند، چون کرونا در آن‌ها خفیف اتفاق می‌افتد اما بعد از اتمام واکسیناسیون سایر گروه‌ها، درنهایت کودکان هم باید بر ضد کرونا واکسینه شوند تا این ویروس کنترل شود.
با توجه به جهش‌های ویروس کرونا، آیا واکسن‌ها همچنان اثربخش خواهند بود؟
جهش، یک رفتار طبیعی تمامی ویروس‌هاست و ارتباطی به دست‌ساز بودن یا غیر دست‌ساز بودن ویروس ندارد. ویروس کرونا نیز مثل آنفلوانزا و ایدز دائماً جهش پیدا می‌کند، چه ما واکسن بزنیم و چه واکسن نزنیم، اما هرچقدر کندتر واکسن بزنیم و ویروس در کشور شایع‌تر شود، این جهش زودتر اتفاق می‌افتد و موج‌ها به هم نزدیک می‌شود، درحالی‌که اگر زودتر کل جامعه را واکسن بزنیم در موج‌های بعدی شاهد مرگ‌ومیر بالا نخواهیم بود. تا وقتی‌که واکسیناسیون حداقل به مرز ۷۰ درصد جامعه نرسد با هر جهش ویروس شاهد مرگ‌ومیر مردم خواهیم بود اما بعدازآن مرگ‌ومیر به‌شدت کاهش پیدا می‌کند. با هر جهشی که اتفاق می‌افتد شرکت‌های واکسن‌سازی می‌توانند ظرف چهارتا شش هفته واکسن را تغییر دهند، اما تا به اینجا همچنان واکسن‌ها بر روی جهش‌های جدید اثربخش بوده‌اند.
جهش، یک رفتار طبیعی تمامی ویروس‌هاست و ارتباطی به دست‌ساز بودن یا غیر دست‌ساز بودن ویروس ندارد. ویروس کرونا نیز مثل آنفلوانزا و ایدز دائماً جهش پیدا می‌کند، چه ما واکسن بزنیم و چه واکسن نزنیم، اما هرچقدر کندتر واکسن بزنیم و ویروس در کشور شایع‌تر شود این جهش زودتر اتفاق می افتد
در پایان چه توصیه‌ای به مردم و پیشنهادی به مسئولان دارید؟
مهم‌ترین توصیه‌ام به هم‌وطنان عزیز این است که اگر نوبت واکسن آن‌ها رسید، در مورد نوع واکسن فکر نکنند و فقط هرچه زودتر واکسن را تزریق کنند، به شایعات توجه نکنند چون این شایعات همیشه در مورد واکسنهای قبلی هم بوده است، درحالی‌که درنهایت مخالفان واکسنهای قبلی مثل واکسن آبله هم بالاخره خودشان هم اثر واکسن را دیدند و واکسن زدند اما برای خیلی‌ها دیگر دیر شده بود!
از مسئولان کشور نیز درخواست می‌کنم تا زمانی که واکسنهای ایرانی به میزان کافی در دسترس قرار گیرد واکسنهای خارجی را با بیشترین سرعت خریداری کنند و هرچه سریع‌تر واکسیناسیون جامعه را پیگیری کنند تا در کوتاه‌ترین زمان شاهد کنترل بیماری و کاهش مرگ‌ومیر در ایران باشیم.