روزهای منتهی به انتخابات سیزدهم ریاست جمهوری به حدی رنگ و بوی سیاست و اقتصاد گرفته که گویی فرهنگی وجود ندارد که حرفی هم از او در میان نیست.
در این مجال قصد داریم در مراتب مختلف به مساله امروز فرهنگ بپردازیم؛ امری که بازگو نشدن چالش این روزهایش فریاد گلایه اهالی آن را بلند کرده است.
بعد از معرفی نکردن مشاوران کاندیداهای ریاست جمهوری و بیان دیدگاه‌ها در حوزه فرهنگ برای همگان و اهالی این بخش، سوال است که آیا اصلا فرهنگ در دولت آتی جایگاهی ملموس نه نمایشی خواهد داشت؟
* فرهنگ ملموس نه نمایشی
کمی به عقب برگردیم. سال ۹۲ همان زمانی که که دولت تدبیر و امید با هزاران وعده به میدان پا گذاشت و در نخستین گام هم در تالار وحدت در میان اهالی فرهنگ و هنر ظاهر شد تا پای حرف‌های آنها بنشیند، از خیلی مسائل هم حرف به میان آمد؛ از ممیزی پس از انتشار تا مالیات و «آزادی» همان مساله‌ای که به گفته دولتی‌ها هنر بدون آن معنایی ندارد.
* صف اولی‌ها هم گلایه دارند
اما همان ردیف اولی‌های تالار وحدت امروز در حوزه فعالیت خود مشکلاتی را لمس می‌کنند و این که هشت سال هم با آن جنگیده‌اند. فرهنگ و هنر در مقاطعی در موضوعات گوناگون دچار فراز و نشیب شد؛ در مقوله‌هایی مثل «کاغذ»، «تعطیلی چاپخانه‌ها»، «ایستایی در گردش اقتصادی نشر»، «یله بودن فضای مجازی»، «بی توجهی به فرهنگ عمومی»، گسترش «ولنگاری فرهنگی»، «عدم کادرسازی با نیروهای جوان حزب اللهی»، «تغییر کاربری کتابفروشی‌ها» و «اعزام حجاج»، «معوقات جانبازان» و…. هرچند باید به همه اینها مشکلات کرونا را هم اضافه کرد که فضا را ابتدا به سمت تعطیلی و سپس رکود برد، اما به واقع چرا کوچک‌ترین مسائل هم حل نشده باقی ماند.
مشکلات که تمامی ندارد، اما اگر دولت تدبیر و امید در یکی از حوزه‌ها یعنی «کاغذ» به چند تذکر رهبر انقلاب گوش داده بود و تدبیر درستی اتخاذ می‌کرد، امروز بازار کاغذ ـ این کالای استراتژیک ـ این چنین درگیر التماس به یک واردکننده برای تزریق کاغذهای وارداتی که با ارز دولتی هم وارد کرده، نبود.
* «کاغذ» همچنان مساله اول/ سفره‌ای که کوچک شد
تمام شدن عرضه کاغذ دولتی از یک سو ناشران و صنف نشر را دچار سردرگمی کرده و از سوی دیگر بازار سیاه و آزاد را تحت‌الشعاع خود قرار داده؛ چرا که آن بازار هم در رخوت به سر می‌برد.
نچرخیدن چرخ نشر و کتابفروشی، آنها را وادار کرد فروشگاه‌های خود را با تغییر کاربری به شیوه دیگر اداره کنند. مثلا از کتاب به جگرکی یا گل‌فروشی بپردازند یا … مسائلی که حتی فراروی نامزدهای انتخابات به عنوان پرسش هم قرار نگرفت.
وقتی از صنف نشر صحبت می‌شود، از خانواده‌ای با هزاران عضو، اعم از ناشر و کتابفروش و فعال این صنعت حرف می‌زنیم که آنها هم باید از فرهنگ سهم داشته باشند. وقتی از کتاب صحبت به میان می‌آید از میلیون‌ها صفحه‌ای حرف می‌زنیم که در کنارش ویراستار، چاپخانه‌دار، مصحح و مترجم و…. نان بر سفره خانواده می‌برند؛ سفره‌هایی که حالا کوچک شده است.
بی‌توجهی به فرهنگ عمومی هم به نوبه خود مثال‌زدنی است، اما آنچه امروز از همه حوزه‌ها مخاطره‌آمیزتر می‌نماید، «فضای مجازی» است. گویی این فضا در کشور ما متولی ندارد یا اگر هست انگیزه و تلاشی برای متوقف کردن هزار تخلف ندارد. کتاب، امروز به راحتی در فضای مجازی توسط ناشرنماها چاپ و با تخفیف‌های نجومی عرضه می‌شود، اما بدون دست‌انداز و عامل بازدارنده! چگونه است که یک کتاب با ۸۰ درصد تخفیف در روزگاری که کاغذ نایاب است به راحتی چاپ و عرضه می‌شود؟ و هیچ متولی خاصی هم برای مقابله با عرضه آن نیست! جالب اینکه اطلاع‌رسانی‌هایی که توسط رسانه‌ها هم صورت می‌گیرد، موجب برخورد و مسدود شدن سایت نمی‌شود. راستی مسئول فضای مجازی که بر عرضه محصولاتی مانند کتاب نظارت کند، واقعا کجاست؟
* صدای بسته شدن ۱۲۰ کارخانه در نیامد
تعطیلی ۱۲۰ چاپخانه طی ۲ سال گذشته و بیکار شدن چند هزار سرپرست خانوار از آن دست آسیب‌ها و دردهای مزمنی بود که بی‌صدا صورت گرفت و کسی در دولت حرفی از آن نزد؛ نه در دولت و نه حتی در وزارت ارشاد!
این همه مشکلات و چالش‌های فرارو در این حوزه مهم به نام فرهنگ در دولت سیزدهم به نیروی جوان و خستگی‌ناپذیری نیاز دارد که همت خود را بر حل معضلات به وجود آمده آن نهد؛ نه وعده‌های بی‌سرانجام. امروز فرهنگ تنها در چند حوزه بسته فعالیت ندارد، بلکه جامعه مخاطبش از قاری، مداح و جانباز و زائر، کتابخوان، ناشر، نویسنده و…. فراتر رفته و اندیشمندان را هم مشمول می‌شود.
* پیشرانِ حرکتِ انقلاب، جوان‌ها هستند
«سبک زندگی» هم از آن مقوله‌های مهمی است که رهبر انقلاب همواره پیرامون آن بارها در عرصه فرهنگ تذکر داده‌اند. طرح «سبکِ زندگی» به عنوان توصیه هفتم حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در بیانیه گام دوم انقلاب، تفاوتِ محسوسی با سایر توصیه‌ها داشت؛ لذا برخورداری مردم از سبک زندگی دینی و رواج ارزش‌های اخلاقیِ اسلام در جامعه به نحوی که ارزش‌های اصلی جامعه محسوب شود، یکی از ارکان تداوم انقلاب اسلامی است. در این میان، سبک زندگی در ارتباط با جوانان از اهمیّت مضاعفی برخوردار است. چه آنکه «پیشرانِ حرکتِ انقلاب، جوان‌ها هستند».
هرچند معظم له همواره به مساله فرهنگ تاکید داشتند و به مسئولان فرهنگی فرمودند: باید همه تلاش خود را مصروف تربیت دینی و انقلابی جوانان کنید و بدانید اخلاق نیز همراه با تقویت روحیه انقلابی و دینی و حرکت جهادی و میل به جهاد در راه خدا، ایجاد و ماندگار می‌شود.
اما در این چند دهه اخیر در حوزه تربیت مدیر جوان فرهنگی و کادرسازی به وسیله جوانان کوتاهی‌هایی صورت گرفت؛ به نحوی که تنها در وزارت ارشاد گردش صندلی میان چند چهره از سینمایی به حوزه کتاب و از کتاب به موسیقی را شاهد بودیم.
* راهکارهایی برای خروج فرهنگ از ضمیمه به متن دولت سیزدهم
در پایان این تامل، نامزدهای سیزدهمین دوره ریاست جمهوری باید چند مورد را مدنظر قرار دهند که به عنوان پیشنهاد و راهکار ارائه می‌شود؛ اول تشکیل کارگروه‌هایی در بخش‌ها و حوزه‌های مهم فرهنگی اهم از کتاب، سینما، تئاتر، موسیقی و فرهنگ عمومی. در این کارگروه‌ها در کنار مدیران و معاونین، اهالی هنر و فرهنگ هم باید حاضر باشند تا مشکلات به درستی فهرست شود، چرا که اهالی آن حوزه از همان جنس هستند و از نزدیک با چالش‌ها مواجه شده‌اند.
نکته دیگر تمرکززدایی است؛ اینکه ایران تنها تهران نیست و باید تمام ایران فرهنگی در برنامه‌ریزی‌ها مورد عنایت باشد.
در حوزه ولنگاری فرهنگی هم باید از مسامحه و مماشات پرهیز شود؛ چرا که نهاد فرهنگی باید نقش نظارتی داشته باشد و از هدایت غافل نشود. هرچند مسئول نظم سیاسی، حاکمیت است و ولنگاری زمانی رخ می‌دهد که مناسبات فرهنگی از قواعد و ضوابط تبعیت نکندو به حال خود رها شده باشد اما این نظارت‌ها هم نباید آزاردهنده باشد.
منبع: فارس
