کرونا وارد کشور شد و حالا هراس از آن به بالا ترین میزان آن در چند هفته گذشته رسیده است.تعداد آدم هایی که در اطراف مان صورتی پوشیده با ماسک دارند بیشتر می شود. افراد با وسواس بیشتری در مراکز عمومی حاضر می شوند و به دنبال راه هایی برای تقویت سیستم ایمنی بدن شان هستند. این میان شناخت هر چه بیشتر از کرونا فارغ از شایعه های موجود، آن هم از زبان مراجع علمی و چهره های دانشگاهی می تواند راه خوبی برای پیشگیری و مقابله درست با آن باشد.دکتر مهدیه فرزانه پور مسئول بخش ویروس شناسی بیمارستان بقیه الله در گفتگوی پیش رو از ماهیت و مکانیزم (کرونا ویروس) جدید گفت و از مردم خواست بی واهمه توصیه های بهداشتی را با جدیت به کار بگیرند تا از شیوع یک اپیدمی فعال پیشگیری شود.
– خانم دکتر لطفا برای شروع از سوابق علمی پژوهشی تان در زمینه شاخه ویروس شناسی بفرمایید.
مهدیه فرزانه پورهستم. دکترای ویروس شناسی را از دانشگاه علوم پزشکی تهران دریافت کردم و عضو هیات علمی مرکز ویروس شناسی دانشگاه بقیه الله وعضو شورای پژوهشی دانشگاه تهران نیز هستم.
– کرونا ویروس ها از چه زمانی مورد توجه قرار گرفتند و نخستین اپیدمی آن مربوط به چه سالی و با چه پیامد هایی بوده است؟
برای اولین‌بار در سال ۱۹۶۵ بود که ویروس های خانواده کرونا کشف شد. مطالعه در زمینه شناخت این خانواده گسترده از ویروس ها تا سال ۱۹۸۰ هم ادامه داشت ولی دلیل توجه جمعی به آن در محافل بین المللی این بود که در سال ۲۰۰۲ این ویروس با نام بیماری سارس بر سر زبانها افتاد. یک سندروم حاد تنفسی شدید که به نظر می رسید خفاش ها سبب انتقال آن به انسان ها شده بودند. سپس در سال ۲۰۱۲ بود که ویروسی بین حجاج مکه مشاهده شد که به اسم سندروم تنفسی خاورمیانه معروف شد. این ویروس هم موجب مرگ افرادی از بین مبتلایان شد که سن آنها بالا بود و دارای نقص ایمنی بودند و سیستم ایمنی ضعیفی داشتند.
– یعنی این برای بار سوم است که کرونا ویروس ها با این بیماری جدید که محل شیوع اولیه آن در ووهان چین بوده است حالت اپیدمی جمعی به خود گرفته است؟
بله، این بار اول نیست که خانواده کرونا ویروس ها باعث شیوع یک بیماری شده باشند. منشاء بیماری که ما امروز آن را به عنوان خانواده اش یعنی همان کرونا می شناسیم ویروسی شبیه به تاج است. به همین دلیل نام کرونا را برای آن انتخاب کرده اند. شاخصه ظاهری این ویروس این است که وقتی زیر میکروسکوپ الکترونی مشاهده می‌شود، حالتی مثل خورشید مشعشع دارد. کرونا هم از کلمه کرون به معنای تاج گرفته شده است.
– آیا این تصور اولیه که ما با یک ویروس کشنده رو به رو شده ایم درست است؟ یعنی نسبت مبتلایان با افرادی که ابتلای آن ها منجر به فوت می شود نزدیک به برابر است؟
نه، این تصور درستی نیست. متاسفانه شایعات در باره این بیماری قدرتمندتر از ماهیت آن عمل کرده اند.کرونا ویروس جدید کشنده نیست بلکه یک بیماری درگیر کننده است. این نوع ویروس از خانواده کرونا افراد سالمند و افرادی که از نظر سطح ایمنی ضعیف هستند را درگیر می‌کند.
– برخی از متخصصان عنوان کرده اند کرونا در صورت داشتن بیماری‌های زمینه‌ای ویژه ای می تواند خطرناک باشد. لطفا بفرمایید به طور کلی چه بیمارانی مستعد ابتلا به این ویروس هستند؟
بله، طبق آمار بسیاری از مبتلایان به این ویروس بعد از گذراندن زمان قرنطینه مورد مداوا و بهبودی قرار گرفته اند. همان طور که به درستی اشاره شده است افرادی که بیماری شان منجر به فوت شده پیش از ابتلا به این ویروس بیماری هایی نظیر دیابت پنهان، بیماری های تنفسی و قلبی و عروقی داشته‌اند. به طور کلی افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند بیشتر از باقی افراد مستعد ابتلا به کرونا هستند. به عنوان مثال سالمندان جزو گروه‌هایی هستند که سیستم ایمنی آن ها دچار ضعف شده است. به همین دلیل بیشتر افرادی که به دلیل ابتلا به کرونا فوت شده اند، میانگین سنی بالایی داشته اند.
– خانم دکتر فرمودید که از زمان شناخت مکانیزم رفتاری کرونا ویروس ها این برای بار سوم است که یک بیماری توسط این خانواده از ویروس ها حالت شیوع گسترده پیدا کرده است. آیا بررسی عملکرد بیماری های قبلی و نحوه پایان گرفتن اپیدمی آن ها در حال حاضر می تواند کمکی به کاهش تعداد مبتلایان کند؟
ببینید ما با یک بیماری بسیار کم خطرتر از بیماری‌های قبلی رو به رو هستیم.کرونا ویروس ها پیش از این باعث ایجاد اپیدمی بیماری هایی نظیر سارس و مرس شده اند. درصد مرگ و میر در بیماری هایی نظیر ابولا بسیار بیشتر از بیماری کرونای فعلی بوده است. الان برای ویروس آنفولانزا واکسن داریم اما این بیماری خطراتی به مراتب بیشتر از کرونا دارد. در ویروس ابولا ۷۰ درصد افراد مبتلاشده در معرض خطر مرگ هستند. ابتلا به ویروس ماربوک دقیقاً به همین میزان خطرناک است. وقتی ما می‌گوییم ویروس کرونا افرادی را دچار مرگ می‌کند که سطح ایمنی آنها پایین باشد، پس گروه‌های دیگری که دارای این ویژگی نیستند را از این دایره خطر حذف می‌کنیم. یعنی امکان دارد برخی افراد به این بیماری مبتلا شوند ولی خطری برای آنها وجود نداشته باشد. این مسئله مهمی است که باید در باره آن اقدام به اطلاع رسانی شود.
– برخی متخصصان بر این باور هستند که پیش از این هم ممکن است افرادی مبتلا به این نوع ویروس شده و بدون این که متوجه شده باشند با مقابله سیستم ایمنی بدن علائم بیماری در آن ها بروز نکرده باشد .آیا چنین چیزی امکان پذیر است ؟
ما دو نوع سطح ایمنی داریم. در بدن ایمنی ذاتی و اکتسابی وجود دارد. سطح ایمنی ذاتی فیلترهایی هستند که از بدو تولد در بدن وجود دارند. به عنوان مثال ph پوست، ترشحات بینی و مژک ها از دسته سطح ایمنی ذاتی و فیلترینگ های بدن هستند. یک نوع ایمنی اکتسابی هم داریم، ایمنی اکتسابی ما زمانی ایجاد می شود که ایمنی ذاتی ما وظایفش را انجام می دهد ولی می گوید به کمک من بیایید. یعنی در واقع یک شناسایی اولیه در سطح بدن انجام می گیرد، سپس این مشخصات را می دهد که این پاتوژنی که وارد بدن شده است، باکتری است یا موارد دیگر. سپس بدن در برابر این حملات مقابله انجام می دهد و در واقع خاطره ای را ایجاد می کنند. دقیقا مثل واکسن. واکسن یک پاتوژن است و وقتی وارد بدن می شود، بدن یک شناختی از آن دارد و به این نوع ایمنی، اکتسابی می‌گویند.
فردی که سطح ایمنی ضعیفی دارد و پیش از ابتلا به ویروس مقابله زیادی با پاتوژن ها نداشته خیلی راحت تر به بیماری هایی مانند کرونا دچار می شود، یا شدت علائم بیماری در چنین افرادی ظهور بیشتری پیدا می‌کند. اما وقتی سیستم ایمنی بدن قوی باشد ممکن است پیش از این که این علائم بروز پیدا کند در بدن مقابله با ویروس ها صورت بگیرد و فرد حتا متوجه ورود این نوع از ویروس ها به بدنش نشود.
– افراد مبتلا به کرونا در روزهای نخست بیماری چه علائمی را تجربه می‌کنند. نگران کننده ترین این علائم کدام است و به طور کلی با چه نوع علائم احتمالی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
کرونا در سه روز اول علائمی نظیر سرماخوردگی ایجاد می‌کند. معمولا فردی مبتلا به این ویروس شناخته می شود که در وهله اول دچار تب باشد. به همین دلیل در گیت‌های ورودی دوربین هایی نصب می‌شود که می تواند درجه تب افراد را بسنجد و اگر فردی مشکوک به درجه حرارت غیر معمول در بدنش باشد به سرعت از باقی افراد جدا سازی و مورد معاینه قرار می گیرد. سردرد،سرفه،عطسه،گلودرد و در موارد حاد نفس تنگی و تهوع از علائم ابتلا به کرونا ویروس جدید هستند. توصیه ما این است که افرادی که علائم سرما خوردگی مانند تب و گلو درد دارند از خود درمانی اجتناب کرده و حتما به پزشک مراجعه کنند.
– ویروس کرونا از چه طریقی از فرد مبتلا به فردی که سالم است منتقل می‌شود؟
اساساً ویروس‌ها در ترشحات قسمت فوقانی بدن وجود دارند. وجود ویروس در این ترشحات، دستگاه‌های تنفسی فوقانی را دچار مشکل می‌کند. این ترشحات ویروسی می‌تواند از طریق چشم و بینی و دهان باشد و فرد سالم را از این طریق درگیر این بیماری مسری کند. ابتلا به این بیماری مانند ابتلا به سرما خوردگی است. اگر در معرض تماس با ترشحات بدن بیمار که هنگام عطسه، سرفه یا دست آلوده به محیط مشترک وارد می شود باشیم امکان ابتلا به آن وجود دارد.
– خانم دکتر در روزهای گذشته استفاده از ماسک در مراکز عمومی بیشتر دیده می شود. آیا این ماسک ها می تواند سبب پیشگیری از کرونا شود؟
این که ما به طور مرتب ماسک روی صورت داشته باشیم نمی تواند عاملی برای پیشگیری باشد.توصیه ما این است که اگر فردی علائمی مانند سرما خوردگی دارد و می‌خواهد در مراکز عمومی تردد کند برای مدت محدودی از ماسک استفاده کند. ماسک ها بعد از زمان کوتاهی پس از استفاده مرطوب می شوند و خود همین عامل می تواند زمینه ساز بیماری های خطرناک دیگری شود. اگر فردی می خواهد در یک محیط برای مدت دو ساعت یا بیشتر از ماسک استفاده کند بهتر است که این ماسک از نوع فیلتردار باشد.
– بهترین راه پیشگیری از کرونا را در چه توصیه هایی می توانید خلاصه کنید؟
برخی تمهیدات مربوط به افراد عادی و شهروندان نیست و مسئولان باید نسبت به آن اقدامات فوری را انجام دهند. اما برخی از این توصیه ها اگر توسط افراد به طور پیوسته رعایت شوند میزان اپیدمی احتمالی به طور چشمگیری کاهش پیدا خواهد کرد. به کار گیری این روش ها بسیار ساده است و افراد با انجام این روش ها می توانند خود را در برابر این بیماری تا حدود زیادی مصون کنند.
ابتلا به بیماری کرونا عمدتاً از راه تنفسی است و این ویروس به طور معمول از راه دهان، بینی، گوش و چشم وارد بدن می‌شود، به خاطر همین بهترین و راهبردی‌ترین کار این است که دستهایمان را قبل از اینکه بخواهیم شروع به خوردن کنیم و بعد از هر تماس مشکوک مانند لمس لپ‌تاپ، ماشین، مبلمان وسایل حمل و نقل عمومی خوب شستشو دهیم. همچنین با دست های آلوده به هیچ عنوان چهار نقطه حساس مانند چشم، گوش، بینی و دهان را لمس نکنیم و در روز چندین بار دستهایمان را با آب و مایع شستشو بدهیم.
– این روزها برای پیشگیری از این بیماری به طور مکرر راهکار شستشوی مداوم دست ها را می شنویم.در این شرایط به طور دقیق بهتر است دست ها در چه بازه زمانی مورد شستشو قرار بگیرند ؟
توصیه متخصصان شستشوی کامل و دقیق دست ها در هر ۳۰ دقیقه است. بهتر است در مدارس، بیمارستان ها و درمانگاه ها از مایع ضد عفونی دست ها استفاده شود. ولی همچنان تاکید اصلی این است که پیش از میل کردن غذا و لمس قسمت های حساس در صورت، حتما دست ها با مایع صابون به خوبی شستشو داده شوند.
– بسیاری از افراد برای تقویت سیستم ایمنی به سراغ استفاده از مکمل های دارویی می روند. نظر متخصصان در باره استفاده از این کپسول های حاوی ویتامین چیست؟
تقویت سیستم ایمنی بدن از راهکارهای پیشگیری عنوان شده است اما در وهله اول بهتر است که این تقویت با استفاده مداوم از میوه و سبزیجات طبیعی ایجاد شود. در کنار مصرف میوه و سبزیجات تازه استفاده از مکمل ها نیز توصیه می شود. به عنوان مثال مصرف ویتامین c و همچنین استفاده از زینک می تواند به تقویت سیستم ایمنی در بدن افراد کمک کند.
– آیا مواد غذایی هم وجود دارد که در این شرایط مصرف آن ها افراد را مستعد ابتلا به ویروس کند؟
بله توصیه هایی وجود دارد که رعایت آن ها می تواند خطرات احتمالی ابتلا به بیماری کرونا را کاهش دهد. توصیه جدی ما این است که افراد کمتر از غذای آماده در رستوران ها به ویژه در رستوران های فست فود استفاده کنند.در بسیاری از این رستوران ها آشپزخانه ها در دیدرس مشتریان قرار ندارند و به همین خاطر سطح رعایت بهداشت در آن ها بسیار پایین است. بهتر از از خوردن غذاهای نیم پز یا آب دار مانند استیک یا جگر پرهیز شود.تخم مرغ ها به طور کامل پخته شود. مصرف تخم مرغ به طور نیم پخته یا به اصطلاح عسلی توصیه نمی شود.
– به کار بستن این توصیه ها در چه مدت زمان می تواند موثر باشد؟
خوشبختانه فعلا شاهد بروز اپیدمی این بیماری در جامعه مان نیستیم. ویروس ها شرایط ماندگاری طولانی مدت در بدن را ندارند. تنها ویروسی که در بدن ماندگار می شود ویروس ایدز است. هر ویروسی پس از مدتی از بدن خارج می شود. به کار بستن این توصیه ها به طور قابل توجهی می تواند از ورود این ویروس و ماندگاری آن در بدن پیشگیری کند.
