روزگاری که تلویزیون توسعه پیدا نکرده بود هر شب یک ساعت بعد از خبر ۲۲:۳۰ شبکه دو حوالی ساعت ۲۳ تا ۲۴ تحت عنوان “سیمای قرآن” روی آنتن می‌رفت. بعد از یک سال این برنامه ظهرگاهی شد و مدت دو سال با عنوان “سیمای نور” ادامه پیدا کرد. سپس مدت دو سال صبح‌ها از شبکه چهار سیما حدود ۵ ساعت از ساعت ۶ الی ۱۱ صبح برنامه‌های شبکه قرآن پخش می‌شد. بالاخره تصمیم بر این شد که شبکه قرآن و معارف سیمای جمهوری اسلامی ایران سال ۷۹ آغاز به کار کند. البته قبل از افتتاح رسمی، تحت عناوین و برنامه‌هایی از سال ۷۸ به صورت آزمایشی روی آنتن می‌رفت.
برنامه‌های این شبکه در اکثر مناطق ایران از طریق فرستنده‌های آنالوگ و دیجیتال زمینی روی باند UHF قابل دریافت است. همچنین برنامه‌های این شبکه از طریق ماهواره اینتل‌ست ۹۰۲، آسیاست ۳اس، هاتبرد ۸ در ایران و اکثر مناطق جهان پخش میشود. تماشای زنده شبکه قرآن ومعارف سیما از طریق پایگاه اینترنتی سازمان صدا و سیما نیز میسر است. دریافت این شبکه مانند سایر شبکه‌های تلویزیونی وابسته به صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران رایگان است. پخش برنامه‌های شبکه قرآن و معارف سیما ۲۴ ساعته است. خبرگزاری صدا و سیما یک بخش خبری قرآنی نیز در این شبکه و از ساعت ۱۰ و به مدت۱۵ دقیقه و دو بخش خبری ۱۱۴ ثانیه‌ای روی آنتن می‌فرستد. همچنین در روزهای جمعه بعد از خبر ساعت ۱۰ و در ساعت ۱۰:۰۵ یک گفتگوی ویژه خبری به مدت ۲۵ دقیقه پخش میشود.
محمدحسین محمدزاده چندی پیش به دلیل بازنشستگی جای خودش را به حجت‌الاسلام محسن عرفانی داد که هم‌اکنون او در بیست سالگی شبکه قرآن را هدایت می‌کند. به تعبیر او، شبکه قرآن و معارف سیما تبلور عملی همراهی اخلاق، رسانه و مخاطب است. عرفاتی چنین نوشت: “بدون شک پیروزی انقلاب اسلامی را میتوان از مصادیق نصرت الهی دانست. حرکتی عظیم که با هدف حاکمیت فرهنگ قرآنی و با رهبری بزرگ مردی قرآن شناس، تحقق یافت تا زمینهساز برپایی حاکمیت قرآن بر سراسر گیتی باشد
با نگاهی به تاریخ پیشرفت‌های چهار دهه اخیر نشانه‌های رشد و تفکر قرآنی و نگاه دینی در جای جای کشور اهل بیت(ع) یافت میشود. افزایش بی شمار قاریان و حافظان قرآن، علاقمندان به تحصیلات دینی و همچنین حضور نوجوانان و جوانان در تمامی فعالیت‌های دینی همه و همه نمایانگر موفقیت تفکر دینی در سال‌های پس از انقلاب اسلامی است.
با توجه به گفتمان قرآنی رهبر معظم انقلاب اسلامی در رسانه ملی میتوان با اتکا بر آیه ۱۰۶ سوره اسراء که می‌فرماید: «و قرآن را جزء جزء بر تو فرستادیم که تو نیز بر مردم به تدریج قرائت کنی» راه اندازی شبکه قرآن و معارف سیما را فرصتی مطلوب برای رسانه ملی دانست تا به این آیه و این گفتمان جامه عمل پوشاند و قدم در برنامه‌سازی دینی گذارد. فرصتی که با همراهی و کمک نهادهای فرهنگی قرانی کشور بنا گذاشته شد.
با نگاهی به برنامه‌های پربیننده شبکه به عنوان یک رسانه اخلاق‌گرا، حضور قاطبه مردم را از یک طرف و نگاه وثیق نخبگان قرآنی، علما و مدرسین مراکز علمی پژوهشی را از سوی دیگر کنار هم جمع کرده است. به عنوان نمونه طرح فراگیر ملی «بشارت» با هدف تربیت حافظان قرآن دوازده سال پیش بنیان گذاشته شد و همه نهادهای مرتبط این مهم را در دستور کار قرار دادند . این طرح در دوازدهمین دوره خود با استقبال بی نظیر نوجوانان، جوانان و خانواده‌ها همراه بود و بار دیگر نشان داد که در عرصه قرآنی میتوان پله های ترقی را با هم طی کرد.
تولید برنامه‌هایی با مخاطب کودک و نوجوان مانند برنامه «نوگلان قرآنی» در این شبکه نشان می‌دهد که با محتوای دینی هم میتوان در این عرصه گام‌های خوبی را برداشت. برنامه موفق «اسراء» تلاش کرد تا با شناسایی و معرفی استعدادهای تلاوت قرآن، افق روشنی پیشرو و در قالب مسابقه استعدادهای بی‌نظیری را به جامعه قرآنی معرفی کند. برنامه «اسراء» به نوجوانان سراسر کشور فرصت داد تا صوت و لحن خود را در حضور اساتید بزرگ قرآن به محک آزمون گذاشته و موجب ارتقاء جنبه‌های آموزشی شود.
مجالس و محافل قرآنی جایگاه ویژه‌ای در شبکه دارد، اجتماعی که توجه به قرآن را در میان آحاد مردم را از دریچه نگاه رسانه نمایان می‌کند. ورود به اجتماعات قرآنی برای شبکه این فرصت را فراهم کرد تا لحظاتی روحانی و معنوی را برای مخاطبان خود به تصویر کشد. در چنین اجتماعاتی فرصت برنامه‌ریزی و تعامل با مجامع تأثیرگذار جامعه (چون قراء، حفاظ، مادحین، سخنرانان و اساتید کشوری) را برای شبکه فراهم کرد.
شبکه قرآن از هنگام راه‌اندازی با نگاه وثیق و طلب استعانت از نخبگان قرآنی، علماء، مدرسین مراکز علمی پژوهشی از سال ۷۸ به تدوین برنامه‌های سراسری قرآن همت گمارد. به گونه‌ای که با کمک و همراهی کارشناسان نخبه و طراز اول حوزه و دانشگاه برنامه‌هایی در زمینه ترویج دقیق و صحیح مفاهیم از زبان راسخون علم اهل بیت (علیهم‌السلام) پایه‌گذاری شد.
نباید از یاد برد که نیمی از جامعه کشور را بانوان تشکیل می‌دهند، جامعه‌ای ارزشمند و تاثیرگذار که در فرآیند رشد نسل‌های آینده اثرگذار بوده و گرمای کانون خانواده ثمره تعالی این قشر عظیم است. شبکه قرآن بهره‌مندی از نخبگان بانوان و معرفی کارشناسان را در برنامه‌های خانواده محور نظیر برنامه «روزی بهتر» در دستور کار قرار داده و تلاش کرد، تا سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی را از نگاه و زبان دین به بینندگان خود آموزش دهد.
بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران صدا و سیما را دانشگاه عمومی دانستند که همین موضوع تربیت و آموزش را از اصلی ترین سرفصل‌های شبکه قرار داده است و به منظور ارتقاء سطح سواد دینی و قرآنی برنامه‌هایی نظیر یاد خدا را تولید کرده است.
حضور مؤثر شبکه قرآن نه تنها به عنوان یک کانال تلویزیونی، بلکه مرکزی راهبردی در زمینه موضوعات معارفی و قرآنی در سطوح مختلف مطرح می‌باشد و ارتباطی موثر با مراکز دینی، چون اعتاب مقدس، بقاع شریف و امام زادگان دارد. به این ترتیب در تمامی مناسبت‌های مذهبی این فرصت در اختیار آن ها قرار می‌گیرد تا آئین‌های عزاداری و جشن‌های مذهبی را روی آنتن ببرند. فراموش نکنیم اماکن متبرکه پایگاه مهمی در جلسات تلاوت و محافل قرآنی، تدریس نهج‌البلاغه، تفسیر قرآن کریم و توسعه برنامه‌های مختلف تلویزیونی هستند و برنامه‌سازان هنرمندانه می‌توانند در ساختارهای مختلف و قالبهای رسانهای کارهای جذابی تولید کنند.
امروزه فضای مجازی مهمترین مسیر ارتباط موثر با مخاطب به شمار می‌رود. به همین دلیل توجه به فضای مجازی و ضرورت اهتمام به این بستر باعث شد تا توانایی شبکه در پاسخگویی به مخاطب و توجه به نیازهای وی بیشتر گردد. پاسخگویی به سوالات دینی و قرآنی و معارفی مخاطبان در راستای نیاز مخاطب در برنامه «پرسمان» را می توان نتیجه تعامل با مخاطب دانست.
با هدف اطلاع‌رسانی اتفاقات حوزه فرهنگ، دین و قران شبکه تلاش کرده تا به کمک رسانه‌های هم‌افزا در صف نخست قرار گیرد. بخشی از این اطلاع‌رسانی در تولید برنامه‌های گفتگومحور و خبری نظیر برنامه «رصد»، مستند نظیر برنامه‌های «حدیث بندگی» و «سعادتمندان» بسته‌های رسانهای از مفاخر دینی و علما جانمایی کند.
«ایجاد کارگروه‌های تخصصی چون تلاوت ابتهال و… با حضور اساتید برتر قرآنی و رسانهای» و «بهره‌مندی از متخصصان شورای عالی قرآن و تشکل‌های مردم نهاد» از دیگر برنامه‌هایی است که در سال‌های اخیر دنبال شده است.
جذب و آموزش سرمایه انسانی متخصص و دلسوز از مهمترین نیازمندی‌های شبکه به شمار می‌رود، چرا که تولید آثار فاخر چشم‌اندازی است که مدیران بر آن باور دارند و تلاش می‌کنند تا به پشتوانه اندیشه‌های قرآنی امام عظیم الشأن، اجرای منویات راهبردی مقام معظم رهبری، دسته‌بندی فرامین معظم له، فصلی درخشان در سایه قرآن خلق نمایند. مبانی اندیشه برنامه‌سازی برگرفته از تعالیم فکری نامدارانی همچون مرحوم علامه طباطبایی، شهید مطهری و علامه جوادی آملی، علامه مصباح یزدی به عنوان استوانه‌های معارفی شبکه دیده میشود.
در پایان تأکید می‌کنم تلاش همکاران و مدیران رسانه از یک سو و ارتباط مطلوب با جوامع قرآنی و نخبگان حوزه و دانشگاه همواره کمبود امکانات سخت‌افزاری و اعتباری را جبران کرده و میتوان آینده‌ای روشن و تأثیرگذار در عرصه فرهنگ و اندیشه برای شبکه قرآن و معارف سیما پیش‌بینی کرد”.
