محمد رضا عارف، امروز شنبه در نشست رؤسای دانشگاه‌ها، مؤسسات آموزش عالی و فناوری کشور در دانشگاه شهید بهشتی که با حضور رؤسای ۱۱۰ دانشگاه سراسری، ۲۸ پژوهشگاه و مؤسسه آموزشی و پژوهشی، ۴۹ پارک استانی و دانشگاهی و فناوری و ۲۱ دانشگاه وابسته به دستگاه‌های اجرایی کشور برگزار شد، با تبریک سال تحصیلی جدید و ابراز خوشحالی از حضور در جمع همکاران، اظهار داشت: ویژگی این نشست، آن است که شرکت‌کنندگان آن، جزو دانشگاهیان نخبه هستند که عقبه هر کدام، چند صد تن از استادان و دانشگاهیان است.
معاون اول رئیس جمهور در ابتدای سخنان خود با توجه به اینکه انقلاب ما یک انقلاب فرهنگی است، در پاسخ به درخواست رئیس دانشگاه شهید بهشتی برای اختصاص فضای زندان اوین به این دانشگاه، تصریح کرد: با اینکه ۲۱ سال از مصوبه اختصاص فضای زندان به دانشگاه گذشته است، اما تصمیم داریم مخوف‌ترین زندان قبل از انقلاب را به دانشگاه تبدیل کنیم؛ این موضوع در دولت‌های قبل تصویب شده است و اگر پیگیری جدی صورت گیرد، مسئله حل می‌شود و اکنون در دولت چهاردهم آماده ایم که آن مصوبه را احیا کنیم و زمین معوّض هم به قوه قضائیه داده شود؛ این موضوع، پیام خوبی به دنیا ارسال می‌کند که «زندان» به «دانشگاه» تبدیل شده است.
عارف در بخش دیگری از سخنان خود در دانشگاه شهید بهشتی، گفت: انتظار دولت «وفاق ملی» از دانشگاه این است که از حوزه مسئولیت اجتماعی، در کنار امور تخصصی، به چالش‌ها و مشکلات کشور هم بپردازد تا همه با وفاق، صمیمیت و همدلی و با استفاده از همه توان، مشکلات را حل کنیم.
معاون اول رئیس جمهور در ادامه با توجه به ناترازی در بخش‌های گوناگون، اظهار داشت: تراز تجاری ما در سال گذشته ۱۷ میلیارد دلار منفی بوده و اکنون در میانه سال با کسری بودجه روبرو هستیم. دانشگاه باید پیشنهاد بدهد که راهکار مقابله با این مشکلات و راهکار‌های «کوتاه مدت»، «میان مدت» و «دراز مدت» به خصوص در عرصه علم و فناوری و نوآوری و روان‌سازی چرخه ارزش در این بخش و تولید ثروت ملی چیست تا بتوانیم مشکلات را حل کنیم تا دیگر این چرخه با اثرات مخرب آن بر اقتصاد تکرار نشود.
معاون اول رئیس جمهور، خطاب به رؤسای دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی، تصریح کرد: وقتی از دانشگاه کمک می‌خواهیم، دانشگاهیان می‌پرسند آیا امکان مکان طرح نقد را به دانشگاه‌ها داده‌اید؟ آیا در جهت برگزاری کرسی‌های آزاد اندیشی که فرموده مقام معظم رهبری است، عمل کرده‌اید؟ آیا بیان نقد هزینه‌ای ندارد؟
وی در ادامه در پاسخ به این انگاره فرهنگی و دانشگاهی، اظهار داشت: متأسفانه هنر ما این است که صورت مسئله را پاک کنیم و برخورد‌هایی داشته باشیم و در چند سال گذشته، این فضا بر دانشگاه حاکم بود که دانشگاه با دخالت نیرو‌های غیر دانشگاهی آرام شود، اما این آرامش مطلوب نیست، آرامش اصلی، پای صحبت جوانان نشستن و با آنان سخن گفتن است؛ آرامشی که به دنبال آن هستیم، همان راهبردی است که باعث پیروزی انقلاب اسلامی شد.
عارف در ادامه با بیان اینکه برخی استادان و رؤسای دانشگاه‌ها در دو دهه گذشته بسیار محافظه‌کار شده‌اند، گفت: در سال‌های آغاز دهه ۸۰ هر هفته، نامه‌ای به دست ما می‌رسید که تعدادی از رؤسای دانشگاه‌ها، مطالبه‌ای جدی را مطرح کرده بودند، اما امروز باید از خود پرسید آن مطالبات و پیگیری‌ها کجا رفت و چه شده است؟
معاون اول رئیس جمهور با انتقاد از این رویه، تصریح کرد: چقدر ماندگاری سمت‌ها برای ما ارزشمند شده است که وظایف ذاتی و اجتماعی خود را کنار گذاشته‌ایم.
وی گفت: وظیفه دانشگاه و استاد، فقط تولید و تربیت دانشجو نیست و این با فرموده مقام معظم رهبری که وظیفه دانشگاه‌ها را بیان کردند، مطابقت ندارد.
عارف در ادامه با توجه به قداست و مرجعیت دانشگاه، اظهار داشت: دانشگاه، هنوز مرجعیت خود را از دست نداده و همچنان احترام استاد و دانشجو زیاد است، اما اگر محافظه‌کار باشیم، آیا این جایگاه حفظ خواهد شد؟ وظیفه دانشگاه، فقط پژوهش و تربیت دانشجو نیست. نقش دانشگاه در حل مشکلات و مسئولیت اجتماعی، بی‌بدیل است و باید قدر این نقش را بدانیم.
معاون اول رئیس جمهور در ادامه با بیان اینکه همزمانی آغاز سال تحصیلی، با ماه‌های ابتدایی فعالیت دولت «وفاق ملی» و اجرای برنامه پیشرفت هفتم فرصت مغتنمی است، تصریح کرد: اکنون در ماه‌های نخست برنامه هفتم پیشرفت و مشغول نوشتن دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌ها هستیم و ما به عنوان یک دولت برخاسته از دانشگاه که در صدر آن یک چهره دانشگاهی است، دانشگاه را یکی از موثرترین اتاق فکرهای نظام می‌دانیم و از وزیر علوم می‌خواهیم که ساز و کاری فراهم کند تا از پشتوانه علمی دانشگاه در فضایی آرام و آزاد کمک بگیریم.
عارف ادامه داد: دانشگاه در چهار دهه گذشته ظرفیت خود را در توسعه کمی، کیفی و توسعه پژوهشی به خوبی نشان داده است، اما در بعد وظیفه اجتماعی که در آن با اسناد بالادستی روبرو هستیم، باید تلاش بیشتری داشته باشیم.
معاون اول رئیس جمهور، بیانیه گام دوم انقلاب، سند چشم‌انداز، سیاست‌های کلی نظام در بخش‌های مرتبط، نقشه جامع علمی کشور، قانون برنامه هفتم پیشرفت و قانون جهش دانش بنیان را از اسناد بالادستی مهم برشمرد و گفت: محور قرار گرفتن شورای عالی عتف، راهبردی مهم در حل مشکلات و ایجاد انسجام و سیاستگذاری صحیح است، زیرا با تقسیم کار ملی و مشخص شدن سهم و نقش هر دانشگاه و پژوهشگاه، در مرحله تدوین دستورالعمل‌ها و برنامه‌ها می‌توان تصمیم‌سازی‌های کلان و شناخت چالش‌ها را به درستی انجام داد؛ به عنوان مثال، اگر می‌خواهیم در زمینه تورم بررسی کنیم، با تقسیم کار در این شورا است که می‌دانیم کدام دانشگاه و پژوهشکده می‌تواند همکاری کند و این شورا باید مبنای حرکت و برنامه این بخش باشد.
عارف در ادامه با بیان اینکه برای برنامه‌ریزی درست باید بدانیم در کجای مسیر قرار داریم، به بررسی چند شاخص مهم در این حوزه پرداخت و اظهار داشت: طبق سند چشم‌انداز، در سال ۱۴۰۴ باید جایگاه نخست منطقه را در همه زمینه‌ها و از‌جمله زمینه علمی کسب می‌کردیم، اما اکنون ببینید در حوزه مقالات که بر روی آن مانور می‌دادیم، چه جایگاهی داریم؟ یا اینکه در بین ۵۰۰ دانشگاه بزرگ دنیا، جایگاه دانشگاه‌های ما کجاست؟
وی افزود: بر اساس رتبه‌بندی سال ۲۰۲۵، فقط ۵ یا ۶ دانشگاه ما در بین ۵۰۰ دانشگاه بزرگ دنیا و آن هم در رده‌های ۳۰۰ به بالا هستند، اما هدف گذاری ما آن است که حداقل ۲۰ دانشگاه ما در برنامه هفتم پیشرفت، در جمع۵۰۰ دانشگاه برتر دنیا باشند.
معاون اول رئیس جمهور با بیان آنکه شیب رشد چاپ مقالات ثبت شده در پایگاه علمی جهانی در ۵ سال اخیر کاهشی بوده است، گفت: سرعت رشد علمی ایران در این سال ها، زیر ۱۰ درصد بوده است و اگر این روند ادامه یابد، رتبه دوم در منطقه را نیز از دست می‌دهیم.
عارف تصریح کرد: البته از جهت ارجاع به مقالات، وضع ما بهتر شده است و روند سالانه میانگین تعداد ارجاعات به مقالات ایران، از رشد ۲،۷ درصد در سال ۲۰۱۰ به رشد به ۹.۱۱ درصد در ۲۰۲۲ رسیده که نشان دهنده افزایش کیفیت مقالات است.
معاون اول رئیس جمهور در ادامه با توجه به اینکه بر طبق سند چشم انداز، باید رتبه اول را در جنوب غرب آسیا کسب می‌کردیم، گفت: اکنون جایگاهمان در منطقه، دوم است، اما آیا با این روند می‌توانیم رتبه دوم را حفظ کنیم؟ ما در یک منطقه پویا زندگی می‌کنیم، دنیا صبر نمی‌کند که ما پیشرفت کنیم، ما برای رسیدن به رتبه اول باید تلاش جدی انجام دهیم.
عارف اظهار داشت: البته شاخصه‌های پیشرفت هم تغییر کرده است و دیگر اینکه چه تعداد دانشجو در حال تحصیل هستند، به تنهایی شاخص پیشرفت نیست و اکنون شاخص‌هایی مثل زنجیره فناوری و تولید ثروت ملی، اهمیت بالایی دارد.
معاون اول رئیس جمهور افزود: نوشتن مقاله برای چاپ در مجلات معتبر دنیا به تنهایی هنر نیست، باید ببینیم که استفاده‌های داخلی این پژوهش‌ها چیست؟
عارف در بخشی از این نشست با توجه به اینکه بر اساس برنامه هفتم توسعه، رتبه جهانی ایران در آخر برنامه باید ۱۴ یا بهتر باشد، به وظایف راهبردی دانشگاه در برنامه هفتم پیشرفت در دولت وفاق ملی پرداخت و گفت: افزایش تولیدات و اختراعات ثبت شده، اصلاح نظام آموزشی به سمت مسئله محوری و ارتقای اثر بخشی در انجام تحقیقات و توسعه فناوری، اصلاح نظام تأمین مالی تحقیقات دولتی، بازنگری و اصلاح شاخص‌های ارزیابی، برنامه‌های آموزشی؛ پژوهشی و فناوری و آیین‌نامه‌های مقرارت مربوط به جذب، تبدیل وضعیت، ارتقاء، ترفیع و آیین‌نامه جامع مدیرت دانشگاه، نظام ارزیابی و انگیزشی و نحوه ارائه خدمات موظفی اعضای هیئت علمی، اختصاص حداقل حداقل ۲۰ درصد پژوهشگران دوره پسا دکترا به دوره‌های پسا دکترای کاربردی، صنعتی و فناورانه تقاضا محور، تأمین اعتبار لازم برای نوسازی تجهیزات، دستگاه‌ها و ابزار‌های علمی، تدوین برنامه ملی رشد مهارت‌های دیجیتال کشور، افزایش نقش پارک‌های علمی و فناوری در استان‌ها در جهت توسعه زیست بوم نوآوری، افزایش سهم آموزش‌های مهارتی و حرفه‌ای در همه زیر نظام‌های آموزش عالی و مقاطع بر اساس نیاز‌های جامعه و اصلاح برنامه‌های درسی با رویکرد افزایش مهارت‌های حرفه‌ای به گونه‌ای که در پایان برنامه به ۴۰ درصد برسد، از جمله وظایف دانشگاه است.
عارف در ادامه با توجه به مهم‌ترین روند‌های کلان علمی و فناوری که باید مدّ نظر دانشگاه‌ها باشد، اظهار داشت: حرکت اقتصاد به سمت دیجیتالی شدن، حمل و نقل هوشمند، انرژی‌های سبز، مواد پیشرفته و حوزه‌های نوظهور، مانند هوش مصنوعی و محاسبات کوانتومی، از این موارد است.
وی در بحث خوداتکایی دانشگاه‌ها نیز گفت: دانشگاه اگر نتواند مشکل خود را حل کند، چگونه می‌تواند مشکل کشور را حل کند؟ باید تلاش شود که وزارت علوم و دانشگاه در جایگاه خود قرار گیرند.
معاون اول رئیس جمهور در ادامه با توجه به اینکه موضوع جذب، موضوعی بسیار جدی است، تصریح کرد: یکی از مسئولان به من گفت که تعداد استادان رد صلاحیت شده، کمتر از ۱ درصد است، اما با این حال وقتی از جذب حرف می‌زنیم، استادان جوان دچار هراس می‌شوند؛ در حالی که اگر ضابطه و قانون حاکم باشد، کسی نباید بترسد. این در شأن کشور ما و نگاه رهبر انقلاب نیست و باید یک اصلاح ساختاری جدی در زمینه جذب انجام شود.
وی در ادامه با اشاره به برنامه ملی رشد مهارت‌های دیجیتال، از دانشگاهیان خواست تا بحث دیجیتالی شدن مهارت‌ها را دنبال کنند.
عارف با بیان اینکه پارک‌های علمی و فناوری دستاورد‌های خوبی داشته‌اند، خطاب به رؤسای دانشگاه‌ها و مسئولان وزارت علوم گفت: اقتصاد دانش‌بنیان را جدی بگیرید، اما مشکل ما در این حوزه، آن است که تجارب را نمی‌توان به درستی منتقل کنیم.
معاون اول رئیس جمهور با توجه به اینکه در بحث آموزش‌های مهارتی و حرفه‌ای، شعار زیاد دادیم، اما وضعیت نامطلوب است، اظهار داشت: تا انتهای برنامه هفتم باید ۴۰ درصد آموزش‌ها در قالب مهارت‌های حرفه‌ای باشد.
وی با اشاره به اینکه در حوزه فعالیت‌های نوظهور باید در منطقه و دنیا پیشتاز باشیم، گفت: وقتی در حوزه‌هایی مانند «های تک» نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که بسیاری از نفرات اول دنیا، دانشجویان خودمان هستند، اما ما باید مهاجرت معکوس نخبگان را با ساز و کار‌های آرام شکل دهیم.
عارف در ادامه با توجه به اینکه مبنای ما اقتصاد دانش‌بنیان است، اظهار داشت: سهم اقتصاد دیجیتال در پایان برنامه، حداقل باید ۱۰ درصد باشد.
معاون اول رئیس جمهور با بیان اینکه کرسی‌های آزاد اندیشی در دانشگاه‌ها باید فعال شود، گفت: در حوزه مسئولیت اجتماعی نیز دانشگاه باید در حل مشکلات و معضلات، راهکار‌ها را نشان دهد.
وی با بیان اینکه از تجارب سایر کشور‌ها درحوزه فناوری‌های پیشرفته باید استفاده شود، تصریح کرد: کپی‌برداری، راه حل ما نیست و ما باید ساز و کار‌های بومی خود را پیدا کنیم.
عارف، چابک‌سازی و کاهش بروکراسی را از دیگر تکالیف وزارت علوم دانست و گفت: دانشگاهی که رئیس آن هم‌سطح وزیر یا بالاتر است، رئیس نباید برای گرفتن امکانات با دفتر وزیر، چانه بزند و ما می‌خواهیم اختیارات و مسئولیت‌ها به دانشگاه‌ها بازگردانده شود.
معاون اول رئیس جمهور، حاکم شدن فضای فرهنگی و علمی در دانشگاه‌ها را از دیگر تکالیف برشمرد و اظهار داشت: در برخی موارد، رئیس و معاون دانشگاه به علت اطلاع نداشتن، از نیرو‌های خارج دانشگاه کمک گرفته‌اند، اما حفظ حرمت و حراست از حریم دانشگاه و حل مسائلی که به عهده خود دانشگاه بوده، بر عهده رئیس آن است.
وی درباره دانشجویان و استادانی که شائبه برخورد با آنان وجود دارد نیز خطاب به وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، گفت: عده‌ای از دانشجویان و استادان احساس می‌کنند که فرا قانونی و سلیقه‌ای با آنان برخورد شده است؛ هر چه زودتر کارگروهی تشکیل دهید تا این مسئله برای همیشه بسته شود. اگر برخورد طبق ضوابط بوده است، مشخص شود و اگر برخورد سلیقه‌ای بوده است، مسئله حل شود و باید در آغاز سال تحصیلی جدید، یک فضای با نشاط بر دانشگاه حاکم شود.
عارف، حل مشکل مسکن دانشگاهیان، توجه به امور معیشتی اعضای هیئت علمی، تجدید نظر در راهبرد‌های هیئت‌های جذب دانشگاه‌ها و بازنگری در وظایف و تشکیلات وزارت علوم، از جمله چابک‌سازی، کاهش بروکراسی و نبود تمرکز اجرایی، بخش دیگری از رهنمود‌های معاون اول رئیس جمهور به رؤسای دانشگاه‌ها بود.
