براساس تازه‌ترین گزارش اوپک، ایران همچنان در رتبه سومین مالک بزرگ ذخایر نفت در جهان قرار دارد و با توجه به نفت خیز بودن کشور و همچنین تحریم فروش تجهیزات و اقلام راهبردی صنعت نفت و گاز به ایران از یک دهه گذشته این انتظار از دانش بنیان‌ها می‌رود که در راستای بومی سازی تجهیزات راهبردی و استراتژیک مورد استفاده در این صنایع حیاتی، در حوزه‌های نرم افزاری و سخت افزاری، رفع نیازهای صنعتی ارزبر، ساخت تجهیزات و دستیابی به تکنولوژی‌های روز فعال‌تر و با جدیت بیشتری ورود کنند.
در حال حاضر بیش از ۸ هزار و ۵۰۰ شرکت دانش‌بنیان در اقتصاد کشور نقش آفرینی می‌کنند که ظرفیت خوبی را برای تأمین نیازهای گلوگاهی و راهبردی کشور از جمله حوزه نفت و گاز دارند. خوشبختانه آمارها حاکی از افزایش تعداد شرکت‌های دانش بنیان فعال در حوزه نفتی است به طوری که تعداد دانش بنیان‌های نفتی از ۱۵۰ شرکت به ۵۵۰ شرکت رسیده و هم اکنون ۷۰ درصد قطعات راهبردی تجهیزات صنعت حفاری به کمک دانش فنی محققان ایرانی ساخت داخل است.
در دوره جدید معاونت علمی ریاست جمهوری «تخصیص بازار صنایع بزرگ به شرکت‌های دانش‌بنیان» و «تسهیل و تضمین بازار محصولات و خدمات دانش‌بنیان» به عنوان یک رویکرد اصلی مد نظر قرار گرفته است و در همین رابطه به تازگی تفاهم نامه و قراردادهای مهمی بین شرکت‌های بزرگ صنعت نفت و گاز با شرکت‌های دانش بنیان منعقد شده است که به گفته معاون علمی و فناوری رئیس جمهور رهاورد این توافقات ایجاد یک بازار پرسود ۵۰۰ میلیون یورویی صنعت نفت برای دانش‌بنیان‌ها است.
بیست‌وهفتمین نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی در حالی در اردیبهشت ماه برگزار شد که یکی از سالن‌های آن به پاویون شرکت‌های دانش بنیان و واحدهای فناور مرتبط با حوزه نفت و گاز اختصاص یافته بود؛ همچنین در حاشیه این نمایشگاه توافقنامه‌های متعددی ما بین معاونت علمی و صندوق نوآوری و شکوفایی و … با شرکت‌های نفتی منعقد شد.
در این گزارش به تازه‌ترین دستاوردهای فناورانه و پژوهشی فناوران، محققان و پژوهشگران فعال در حوزه نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی و همچنین جزئیات تفاهم نامه‌های مهم اشاره شده است که در ادامه می‌خوانید:
ترنسمیتر فشار ضدانفجار ساخته شد / اندازه گیری فشار در محیط‌های قابل اشتعال
یکی از شرکت‌های دانش بنیان مستقر در پارک علم و فناوری شهرک علمی تحقیقاتی اصفهان، یک سنسور فشار حساس و دقیق برای اندازه گیری فشار در محیط‌های خطرناک و در تماس با گازهای سمی و قابل اشتغال ساخته است. این سنسور قابلیت اندازه گیری فشار انواع سیالات سازگار با فولاد ضدرنگ را دارد و در صنایع فولاد، نفت و گاز، غذایی، پتروشیمی و شیمیایی کاربرد دارد.
انیستیتو گاز دانشگاه علم و صنعت به عنوان اولین انستیتوی تحقیقاتی در حوزه توربین‌های گاز در خاورمیانه، با وجود متخصصان برجسته در حوزه صنعت توربین گاز در حوزه‌های مشاوره پژوهشی، ارائه دانش فنی، مدیریت و نظارت و ارزیابی پروژه‌های تحقیق و توسعه حوزه گاز خدمات خوبی ارائه داده است.
طراحی، ساخت و اجرای سیستم‌های هوادهی و تست ریگ‌های مرتبط با توسعه فناوری برای ارتقای کمپرسور، توربین و محفظه احتراق توربین گاز ملی از پروژه‌های در حال انجام این انیستتو به شمار می‌رود. تکمیل سیستم تأمین جریان هوای ۴۵۰ کیلو وات، طراحی و ساخت تست ریگ اتمسفریک محفظه احتراق، طراحی و ساخت سیستم تأمین جریان هوای ۷۰۰ کیلو وات از زیرپروژه ها هستند.
ساخت بازوهای بارگیری دریایی برای انتقال نفت خام
بازوهای بارگیری دریایی به عنوان یکی از تجهیزات مهم در حوزه نفتی، جهت انتقال ایمن و آسان نفت خام، فرآورده‌های نفتی از ساحل به کشتی و بلعکس به کار برده می‌شوند و جهاد دانشگاهی علم و صنعت در این زمینه ورود کرده است.
گرایلی مدیر روابط عمومی جهاد دانشگاهی علم و صنعت در همین رابطه به خبرنگار مهر گفت: جهاد دانشگاهی به صورت تماماً بومی نسبت به طراحی، ساخت، نصب، تعمیرات و بهینه سازی این بازوها، اقدام کرده است و در زمینه طراحی و ساخت سیستم‌های محرک هیدرولیک، طراحی و ساخت سیستم‌های کنترل، تأمین سیستم‌های هیدرولیک و کنترل با گرید ضدانفجار خدماتی را ارائه داده است.
پساخت دکل‌های حفاری خشکی / نمک زدای الکترواستاتیکی از نفت خام
مدیر روابط عمومی جهاد دانشگاهی علم و صنعت ادامه داد: یکی از مراکز زیرمجموعه جهاد، مرکز دکل‌های حفاری نام دارد که اقدام به طراحی، مهندسی و ساخت دکل‌های حفاری خشکی می‌کند و براساس تفاهم نامه با شرکت ملی حفاری ایران، تاکنون ۲ دکل ۷۱ و ۷۱ فتح ساخته و تحویل داده شده و در حال ساخت دکل ۷۳ هستیم که تا اواسط سال تحویل خواهیم داد.
وی درباره ویژگی‌های فنی این محصول گفت: حداکثر عمق قابل حفاری توسط این دکل ۲۰ هزار فوت، ارتفاع دکل از سطح حدود ۱۵۰ فوت و حداکثر بار استاتیکی قابل‌تحمل توسط دکل یک‌میلیون پوند است. این دکل همچنین مجهز به سه دستگاه پمپ گل از نوع رفت و برگشتی هریک به قدرت ۱۶۰۰ اسب بخار، سیستم کنترل فورانگیر چاه، مخازن سوخت، آب و گل، سیستم تصفیه گل و مجهز به کابین حفار است.
گرایلی ساخت «سیمولاتور نمکزدایی الکترواستاتیکی از نفت خام» را از دیگر محصولات محققان جهاد در حوزه نفتی برشمرد و گفت: نمک زدای الکترواستاتیکی نفت خام به عنوان تکنولوژی مطلوب جهت جداسازی آب نمک موجود در جریان نفت در نظر گرفته می‌شود و روشی مؤثر برای هر دو کاربری میدانی و پالایشگاهی را دارد.
احیای چاه‌های نفتی غیرفعال و کم بازده با فناوری نوین
یک شرکت دانش بنیان فعال در حوزه توسعه و مدیریت پروژه‌های نفت و گاز که در پارک نوآوری و فناوری صنعت نفت مستقر است، در زمینه احیا چاه‌های غیرفعال و کم بازده نفت و گاز با استفاده از فناوری‌های نوین از جمله تزریق نانوژل پلیمر هوشمند ورود کرده است. انتخاب مواد اولیه مناسب، طراحی درصد و نحوه ترکیب مواد اولیه، بررسی استاتیک و دینامیک عملکرد ژل پلیمر در دما، فشار و شوری مخزن، تعیین ترکیب بهینه ویژه هر مخزن و چاه و پیاده سازی عملیاتی از جمله توانمندی‌های این شرکت دانش بنیان در حوزه احیا چاه‌های کم بازده و بسته نفت و گاز به شمار می‌رود.
ساخت تجهیزاتی نوین برای مطالعه در حوزه اکتشاف نفت
دانشگاه صنعتی نفت همچنین با دارا بودن ۴ مرکز تحقیقاتی اقدام به ساخت چندین تجهیزات تحقیقاتی در حوزه نفتی کرده است؛ یکی از این تجهیزات دستگاه pvt نام دارد که برای مطالعه رفتار و تعیین پارامترهای مرتبط با خواص سیالات مخزن مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دستگاه دما، فشار و حجم سیالات را به صورت اتوماتیک اندازه گرفته و جهت پردازش از طریق نرم افزار مربوطه مورد استفاده قرار می‌گیرند.
دستگاه سیلاب زنی از دیگر تجهیزات این دانشگاه به شمار می‌رود که جهت مطالعه ازدیاد برداشت و تعیین اثر تزریق سیالات مختلف اعم از سیالات پایه آبی مانند آب کم شور و تزریق انوع گاز تا فشار ۱۰ هزار psi و دمای ۱۵۰ درجه سانتیگراد مورد استفاده قرار می‌گیرد. دستگاه اسکن مغزه یکی دیگر از محصولات کاربردی این دانشگاه محسوب می‌شود که در تعیین ابعاد مشخصی از سنگ مخزن جهت استفاده در دستگاه core flood، استفاده در مطالعات اکتشاف نفت و انجام تحقیقات حفاری کاربرد دارد.
پهپادی برای نشت یابی در خطوط انتقال گاز
جمعی از پژوهشگران و دانشجویان حوزه هوافضای دانشگاه صنعتی شریف اقدام به ساخت پهپادی برای نشت یابی گاز کرده اند؛ یکی از این پژوهشگران در همین رابطه به مهر گفت: این پهپاد با یک سیستم سنسور لیزری در خطوط انتقال گاز حرکت و نشت یابی می‌کند به این صورت که طول موج مشخصی را ارسال می‌کند و با توجه به کسر انرژی می‌توانیم تشخیص دهیم که نشت گاز متان وجود دارد یا خیر؟
وی با اشاره به اینکه ۴۴ هزار کیلومتر در کشور خطوط انتقال گاز وجود دارد و هر سال باید یکبار نشت یابی در خطوط مورد بررسی قرار گیرد، گفت: نشت‌یابی خطوط انتقال گاز از این طریق به صورت کاملاً خودکار و بدون دخالت نیروی انسانی انجام می‌شود و علاوه بر صرفه‌جویی در زمان و هزینه، افزایش سرعت نشت‌یابی را به دنبال دارد. در حال حاضر کار نشت یابی در کشور ما عموماً به صورت دستی صورت می‌گیرد ولی در کشورهای توسعه یافته پهپاد این کار را انجام می‌دهد.
ساخت شیرآلات مقاوم برای پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌ها
یک شرکت دانش بنیان دیگر با استفاده از نیروی انسانی متخصص و تلاش در بخش تحقیق و توسعه به گونه‌ای در طراحی و ساخت شیرآلات صنعتی در مرزهای دانش جهانی حرکت کرده است؛ علی مقدوری کارشناس یک شرکت دانش بنیان به مهر گفت: این شرکت تولید کننده محصولات دانش بنیان شیرآلات صنعتی مورد نیاز صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، پالایشگاهی و آب کشور است و مهمترین محصول ما یک نوع شیر با نام Rising Stem Ball Valves است که تنها سازنده آن ما هستیم و در حال حاضر در فازهای مختلف پارس جنوبی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وی با اشاره به اینکه تولید این محصولات منجر به جلوگیری از خروج ۱۰ تا ۱۵ میلیون یورو ارز از کشور شده است، درباره مزیت این نوع شیرآلات گفت: این نوع شیر در دما و فشار بالا و همچنین در جایی که نیاز به آب بندی فلز به فلز داریم از این شیرها استفاده می‌شود و موجب صرفه جویی در مصرف گاز می‌شود.
مقدوری بیان کرد: این شرکت علاوه بر ساخت و تولید شیرآلات صنعتی، اقدام به برگزاری دوره‌های آموزشی آشنایی با طراحی و ساخت انواع شیرآلات صنعتی و همکاری با مراکز علمی و پژوهشی و دانشگاهی، ارائه خدمات به کارفرمایان حوزه‌های نفت، گاز، پتروشیمی و پالایشگاهی در زمینه تعمیر انواع شیرآلات، انجام تعمیرات برخط در خطوط و تأسیسات در حال بهره برداری توسط تیم‌های مهندسی و عملیاتی نیز کرده است.
ساخت ترانس میتر فشار ضدانفجار برای اولین بار در ایران
ساخت «ترانسمیترهای سنسورهای فشار» یکی دیگر از محصولات دانش بنیان در حوزه پالایشگاهی به شمار می‌رود؛ مدیر این شرکت دانش بنیان می‌گوید: شرکت ما اولین تولید کننده ترانس میتر فشار ضدانفجار در ایران است و این محصول فشار سیال را اندازه گیری می‌کند. اندازه گیری فشار سیال در صنایع مختلف مثل نفت و گاز کاربرد دارد و به دلیل بحث ضدانفجاری این تجهیز، اهمیتش دو چندان است.
وی ضمن اشاره به اینکه کیفیت، دقت و طول عمر این محصول مانند نمونه مشابه آلمانی آن است، گفت: این محصول در حال حاضر تجاری سازی و در بازار عام هم عرضه شده است. فولاد مبارکه اصفهان، رفسنجان و فولاد خوزستان مشتری اصلی محصولات ما هستند.
تجهیزات نفتی درون چاهی تحریمی، بومی سازی شد
جمعی از فارغ التحصیلان دانشگاه شریف در یک شرکت دانش بنیان گرد هم آمده اند و در زمینه طراحی و ساخت تجهیزات پیشرفته صنعت نفت و گاز فعالیت دارند؛ افتخاری یک از پژوهشگران فعال در حوزه فناوری درباره فعالیت این شرکت به مهر می‌گوید: زمینه فعالیت این شرکت طراحی و ساخت تجهیزات آب بندی چاه‌های نفت و گاز بوده و به طور ویژه در حوزه تجهیزات درون چاهی فعالیت داریم که دو نوع از محصولات نفتی ما عبارت است از inflatable packer و swellable packer.
فارغ التحصیل دانشگاه شریف با اشاره به اینکه به صورت خاص کاربرد این تجهیزات نام برده، ایزوله کردن بخش‌های مختلف چاه است، بیان کرد: برای مثال زمانی بعد از حفاری چاه، عملیات سیمان زنی چاه انجام می‌شود اما به دلیل تغییر شکل سیمان، بعد از مدت کوتاهی به چاه آسیب‌های شدیدی وارد می‌شود. به واسطه استفاده از این تجهیزات، عمر چاه به شکل قابل توجهی افزایش می‌یابد و بخش‌های مختلف چاه از آسیب سیالات خورنده در امان می‌ماند.
وی افزود: این محصولات کاملاً ساخت داخل بوده و تقریباً یک صرفه جویی ۲۰ تا ۳۰ درصدی نسبت به نمونه خارجی دارد؛ همچنین این قطعات کاملاً تحریمی هستند و اصلاً امکان واردات آن به ایران وجود ندارد.
ساخت بازوی بارگیری دریایی / محصولی که خسارت به اسکله را کاهش می‌دهد
یک شرکت دانش بنیان دیگر که از سال ۹۱ به عنوان سازنده تجهیزات نفت و گاز فعالیت می‌کند، محصولاتی چون «بازوی بارگیری دریایی» و «کوییک ریلیز هوک» را تولید کرده است؛ کارشناس فنی این شرکت دانش بنیان درباره این محصولات توضیح داد و گفت: بازوی بارگیری دریایی امکان بارگیری یا تخلیه کشتی در اسکله دریایی را فراهم می‌کند. این دستگاه قبلاً از خارج وارد می‌شد و با ساخت آن جلوی خروج ارز گرفته شده و ۳۰-۴۰ درصد نسبت به نمونه خارجی کمتر است.
وی افزود: کوییک ریلیز هوک نیز امکان پهلوگیری امن کشتی در کنار اسکله و امکان رهاسازی کشتی در زمان هر گونه اتفاق ناگوار را فراهم می‌کند. اساس سیستم ایمن سازی این محصول، آزاد سازی سریع طناب کشتی قبل از وقوع حادثه است. کوییک ریلیز هوک ها در مواقع اضطراری می‌توانند ارتباط با خطوط پهلوگیری کشتی را با حداقل تلاش حتی در شرایط بارگیری کامل قطع کنند. این واکنش سریع باعث می‌شود تا میزان خسارت وارده به اسکله را بسیار کاهش دهد.
ساخت سیستم «حفاظت سرعت» بومی برای پالایشگاه‌ها
یک شرکت دانش بنیان فعال در حوزه پتروشیمی اقدام به ساخت محصولاتی برای کنترل و حفاظت توربین، کمپرسور و توربوپمپ، حفاظت سرعت و تحریک و حفاظت ژنراتور در پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها کرده است. مدیر عامل این شرکت دانش بنیان می‌گوید: سیستم «حفاظت سرعت» مطابق با استاندارهای اروپایی ساخته شده و از چند سال گذشته در تمامی فازهای پارس جنوبی جایگزین کامل سیستم کنترل ژاپنی یوکوگاوا است.
وی افزود: این سیستم کنترل سیستم کل پالایشگاه را عهده دار است و از جمله کاربردهای آن می‌توان به حفاظت سرعت در توربین‌های بخار، گاز، آبی و توربو کمپرسورها می‌توان اشاره کرد. این سیستم قادر است تا در مواقع رخ دادن اضافه سرعت و یا شتاب بیش از حد، واحد را از طریق ولوهای حفاظتی (Trip valves) متوقف کند. قیمت این محصول نسبت کمتر از نصف قیمت اصلی نسبت به محصولات مشابه خارجی است.
تفاهم ۳۰۰ میلیون یورویی در حوزه اکتشاف و انرژی‌های تجدیدپذیر
به گزارش مهر، علاوه بر دستاوردهای دانش بنیان‌های نفتی که در این گزارش به آن اشاره شد، به تازگی تفاهمات مهم و مگاپروژه های متعددی بین معاونت علمی، دانش بنیان‌ها و شرکت‌های نفتی به امضا رسیده است.
به طور مثال ۴ مگاپروژه دانش‌بنیان جمعاً به ارزش ۳۰۰ میلیون یورو با همکاری میان معاونت و قرارگاه خاتم الانبیا در حوزه اکتشاف، بهره‌برداری و سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر به امضا رسید. همچنین تفاهم نامه‌ای در زمینه توسعه پروژه‌های دانش‌بنیان نفت و گاز با حمایت معاونت علمی و یک شرکت دانش بنیان برای تعریف ۸ مگاپروژه جمعاً به ارزش ۲۰۰ میلیون یورو امضا شد.
ساخت پمپ‌های چندفازی برای رفع نیاز صنعت نفت
قراداد تولید بار اول در زمینه طراحی و ساخت پمپ‌های چندفازی برای رفع نیاز صنعت نفت به ارزش ۴۳۲ میلیارد تومان با استفاده از ظرفیت دانشگاهی و شرکت‌های دانش‌بنیان با مشارکت شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب و با حمایت معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری منعقد شد.
شرکت ملی حفاری نفت‌خیز جنوب با ۳ شرکت دانش‌بنیان، قراردادهای بار اول خود را به ارزش ۵۰۰ میلیارد تومان امضا کردند و شرکت ملی حفاری ایران نیز با ۲ شرکت دانش‌بنیان قراردادهای بار اول خود را به ارزش ۱۰۰ میلیارد تومان منعقد کردند که به شکل تجمیعی عددی حدود ۱۱ میلیون یورو را رقم زده است.
