سفال دست سازه‌ای است که از نخستین دوره‌های زندگی بشر با زندگی انسان‌ها عجین بوده و هنرمندان با ارزش بخشیدن به خاک، از آن نان حلال در می‌آورند؛ دست سازه‌ای ساده و بی آلایش که با تلفیق آب، خاک، آتش و با همت سرانگشتانی خلاق جان می‌گیرد.
ظروف و دست سازه‌های گلی حس طراوت را به آدمی القا می‌کند، از خنکی آب گوارا در کوزه‌های رنگیِ گلی گرفته تا داغی نان‌های خانگی که از دل تنور‌های خشتی بیرون می‌آیند.
سفالینه‌هایی برآمده از آب و خاک
سفالگری این هنر پیشینیان در خراسان جنوبی از رواج خوبی برخوردار بوده و است، وجود محله داشگران در شهر بیرجند نشان از رونق و قدمت این هنر صنعت در استان دارد.
محله داش گری قدیم بیرجند به دلیل وجود تعداد زیادی کوره در این محل نامگذاری شده چرا که کلمه “داش” به معنی کوره است.
آقای شارعیان یکی از سفالگران قدیمی و چیره دست شهر اسلامیه است با او هم صحبت می‌شویم تا از این کار ارزشمند برایمان بگوید.
او از نحوه آشنایی با سفالگری اینگونه می‌گوید: از سال ۱۳۷۵ دست به گل شدم، کارگاه زدم و به طور مستقل شروع کردم به ساخت دست سازه‌های گلی، اما قبل از آن نیز همراه پدرم سفالگری می‌کردم.
این هنرمند چیره دست بیان می‌کند: مرغوب‌ترین خاک برای سفالگری، خاک رس است که به دلیل داشتن مقادیر زیادی آهن، سرخ رنگ است.
این سفالگر با بیان اینکه تنورسازی هم انجام می‌دهم، عنوان می‌کند: علاوه بر کارگاهی که ما در اسلامیه داریم یک کارگاه دیگر هم در شهرستان فردوس دایر است، هر چند بازار فروش دست سازه هایمان خوب است، اما باید فکری برای آینده این هنر شود.
از خوش نوشی آب کوزه تا حرارت آتش تنور‌های گلی
سفالگران با استفاده گِل، کوزه، خمره، ظروف غذاخوری و تزیینی و تنور می‌سازند.
با ورود فرهنگ شهرنشینی به روستا خیلی از مراسم و آداب از یاد و خاطره‌ها فراموش شده‌اند از جمله مراسم پخت نان در تنور‌های گلی؛ مردم با وجود نان‌های صنعتی گوناگون همچنان خوشمزه‌ترین و بهترین نان را نان تنوری می‌دانند.
خانم عرب ۲۰ سالی می‌شود نان خانگی می‌پزد آن هم در تنور‌های گلی، نان پزی کار هر هفته اوست. بعد از رسیدگی به کار‌های خانه به سراغ آرد و آب رفته و مهیای پخت نان می‌شود، او یکی از معدود افرادی است که به روش سنتی نان می‌پزد.
این خانم نان پز اظهار می‌کند: نان‌هایی که در تنور‌های گلی پخته می‌شوند در مقایسه با نان‌های نانوایی علاوه بر طعم و عطر عالی، ماندگاری و کیفیت زیادی دارند و همچنین هضم و جذب آن نیز راحت‌تر است.
بازار داغ صادرات تنور‌های گلی به مازندران
هنرمندان سفالگر خراسان جنوبی حالا با سرپنجه طلایی شان محصولات کاربردی مختلفی مانند انواع کوزه ها، خمره ها، گلدان ها، اجاق و تنور‌های گلی در کارگاه‌ها می‌سازند.
شارعیان هنرمند سفالگر ساکن اسلامیه به خبرنگار ما می‌گوید: دست سازه‌های سفالی به ویژه تنور‌های گلی به شهرستان‌های قاین، بیرجند، فردوس، بشرویه، طبس و گناباد ارسال می‌شود.
او ادامه می‌دهد: تنور‌های ما مشتریان پرو پا قرصی از استان مازندران دارد و به صورت عمده به این استان ارسال می‌شود.
این سفالگر کارکشته اظهار می‌کند: با وجود اینکه در حال حاضر بازار فروش مان خوب است، اما کمبود امکانات و مشکل تأمین زمین مناسب برای ایجاد کارگاه، کار را برای ما سخت کرده است.
جوانان به سفالگری اقبال دارند
سفالگری از رشته‌های بومی و شاخص در خراسان جنوبی است که در گذشته نیز کاملاً جنبه کاربردی داشته و اکثر محصولات تولید شده بدون لعاب و یا دارای لعاب ابتدایی بوده اند.
در حال حاضر با توجه به اقبال جوانان به رشته‌های صنایع دستی، بازار تولید سفالینه‌های لعابی در شهر‌های بیرجند، قاین، فردوس، طبس، سرایان، از رواج نسبتاً خوبی برخوردار است.
عباس زاده معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی می‌گوید: سفالگری در گذشته در شهرستان بشرویه رواج خوبی داشته است و هم اکنون روستا‌های شاهزیله و کوشه از توابع شهرستان خوسف از مناطق قدیمی ساخت ظروف سفالی در منطقه هستند.
او بیان می‌کند: در حوزه سفالگری حدود ۱۰۰ نفر در خراسان جنوبی به صورت تمام وقت و پاره وقت فعالیت دارند و تعداد کارگاه‌های تولیدی به ۲۵ عدد در استان می‌رسد.
عباس زاده با اشاره به استقبال جوانان از رشته سفالگری تصریح می‌کند: جامعه تحت پوشش این رشته در حال گسترده‌تر شدن است و به همین منظور ما خانه سفال را در محله قدیمی داشگران بیرجند تاسیس کردیم.
گام‌های رو به رشد سفالگری نیازمند حمایت
هر چند بازار فروش محصولات سفالگری شده در خراسان جنوبی رو به رونق است و مردم به استفاده از ظروف کاربردی سفالی روی آورده اند، اما نیاز است که مسئولان مربوطه با اندیشیدن تدابیر مختلف از ورود این هنر زیبا به وادی فراموشی جلوگیری کرده و حمایت‌های بیشتری را از سفالگران انجام دهند.
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی با اشاره به فروش سفال‌های تولید شده در داخل و خارج از استان عنوان می‌کند: گرانی مداوم مواد اولیه، مشکل بازار فروش، نبود نشان تجاری و بسته بندی از مشکلاتی است که هنرمندان سفالگر با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.
عباس زاده به اقدامات انجام شده در حمایت از سفالگران اشاره می‌کند و می‌گوید: اختصاص خانه تاریخی در محله داشگران بیرجند (که در گذشته محل کارگاه‌های سفال بوده است) برای احداث خانه سفال بیرجند، اختصاص فضا برای ارائه محصولات در بازارچه‌های سطح استان و خرید تجهیزات سفالگری شامل چرخ و کوره از جمله حمایت‌هایی است که از سفالگران صورت گرفته است.
او تصریح می‌کند: تاکنون ۴ اثر سفالی لعابدار از خراسان جنوبی در برنامه نشان ملی مرغوبیت موفق به اخذ نشان ملی شده اند و مهارت سفالگری سنتی روستای مهدیه یا شاهزیله شهرستان خوسف نیز در فهرست آثار ناملموس کشور ثبت شده است.
پا گذاشتن به دنیای امروزی رمز ماندگاری هنر‌های قدیمی
رشته سفال و سرامیک به ویژه حوزه لعاب در یک سال گذشته درصد بالایی از جوانان علاقه‌مند خراسان جنوبی را به خود جذب کرده است.
هنر صنعتی که قدمتی ۲۰۰ ساله در استان دارد، اما بیشتر هنرمندان همچنان به صورت سنتی آن را تولید و روانه بازار می‌کنند.
جان گرفتن دوباره سفالگری نیازمند طراحی‌های جدید و خلاقانه است تا جوانان به سمت تولید ظروف لعابی با طراحی‌های جدید روی آورده و این تولیدات را متناسب با ذائقه و سلیقه مشتری خلق کنند.
منبع:باشگاه خبرنگاران
