تصویر دانشگاه‌های ایرانی در برترین نظام‌های رتبه‌بندی دنیا

 نظام‌های رتبه بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و مؤسسات پژوهشی در هر سال میلادی، دانشگاه‌های دنیا را رده بندی می‌کنند. در حال حاضر بیش از ۶ نظام رتبه بندی در دنیا نسبت به رتبه بندی موضوعی اقدام می‌کنند.

این نظام‌ها هر کدام بر اساس شاخص‌هایی که اعلام می‌کنند در هر سال میلادی، رتبه بندی موضوعی را در گروه‌های اصلی علوم پایه (علوم طبیعی)، علوم مهندسی و فناوری، علوم اجتماعی و علوم انسانی، پزشکی (بهداشت و سلامت) و زیر گروه‌های متعدد منتشر می‌کنند.

نظام‌های رتبه بندی کیواس (QS)، تایمز (Times Higher Education)، لایدن (Leiden)، شانگهای (Shanghai) و سایمگو (scimago) رتبه بندی موضوعی خود در سال ۲۰۲۱ را تکمیل کرده‌اند.

دانشگاه‌های ایرانی در سال‌های اخیر حضور پررنگ‌تری در رتبه بندی‌های جهانی داشته‌اند. تصویر دانشگاه‌های ایرانی در رتبه بندی‌های مختلف، بسته به نوع رتبه بندی، شاخص‌ها و دسته بندی آنها در علوم مختلف گوناگون است.

رتبه‌بندی لایدن؛ نظامی مبتنی بر شاخص‌های معتبر علم سنجی

نسخه نظام رتبه بندی لایدن (leiden) در سال ۲۰۲۱ میلادی تعداد ۱۲۲۵ دانشگاه برتر جهان از ۶۹ کشور را در ۲۰ شاخص در قالب ۴ معیار کلی مرجعیت علمی، دیپلماسی علمی، دسترسی آزاد به انتشارات و تنوع جنسیتی مورد رتبه بندی قرار داد. در این ارزیابی‌ها از تولیدات علمی دانشگاه‌ها در سال‌های ۲۰۱۶ الی ۲۰۱۹ از پایگاه اطلاعاتی Web of Science استفاده شده است.

رتبه دانشگاه‌های ایرانی در نظام لایدن در علوم مختلف از جمله «زیست پزشکی و علوم بهداشتی»، «زندگی و علم زمین»، «ریاضی و علوم کامپیوتر»، «علوم مهندسی» و «علوم انسانی و اجتماعی» متفاوت است.

در این میان بیشترین تعداد دانشگاه‌های ایرانی حاضر در علوم مختلف، ۳۶ دانشگاه در علوم مهندسی است و کمترین تعداد با ۳ دانشگاه در علوم اجتماعی و انسانی است.

برترین رتبه در میان دانشگاه‌های کشور در نظام رتبه بندی لایدن به ترتیب متعلق به دانشگاه تهران با رتبه ۴۹ در موضوع زندگی و علم زمین، دانشگاه صنعتی امیرکبیر با رتبه ۵۸ در موضوع ریاضی و علوم کامپیوتر، دانشگاه تهران با رتبه ۶۲ در موضوع علوم مهندسی و دانشگاه علوم پزشکی تهران با رتبه ۱۰۰ در زیست پزشکی و علوم بهداشتی است.

تعداد دانشگاه‌های حاضر از ایران در رتبه بندی لایدن در سال ۲۰۱۳ سه مورد بود که سال ۲۰۱۹ به ۲۶ مورد و در سال ۲۰۲۱ به ۳۶ مورد افزایش پیدا کرده است که نسبت به دو سال قبل رشد ۳۸ درصدی داشته است.

رتبه دانشگاه‌های ایرانی در نظام لایدن در علوم پنج گانه

کیو اس؛ ارزیابی با شاخص‌های آموزش، پژوهش، قابلیت جذب در بازار کار و بین المللی سازی

نظام رتبه‌بندی جهانی کیو اس (QS) توسط مؤسسه «کاکارلی سیموندز» در کشور انگلستان صورت می‌گیرد. دانشگاه‌ها توسط ۶ شاخص در قالب چهار حوزه کلی آموزش، پژوهش، قابلیت جذب در بازار کار و بین المللی سازی ارزیابی می‌شوند.

به این ترتیب بررسی شهرت علمی ۴۰ درصد، ارزیابی کارفرمایان ۱۰ درصد، نسبت اعضای هیئت علمی به دانشجو ۲۰ درصد، میزان استناد به اعضای هیئت علمی ۲۰ درصد، نسبت دانشجویان بین‌المللی ۵ درصد و نسبت اساتید بین‌المللی ۵ درصد وزن و تأثیر دارند.

منابع اطلاعاتی مورد استفاده در رتبه‌بندی جهانی کیو اس در سال ۲۰۲۲ شامل اطلاعات حاصل از نظرسنجی‌ها، اطلاعات ارائه شده از سوی دانشگاه‌ها و اطلاعات انتشارات علمی دانشگاه‌ها در پایگاه استنادی اسکوپوس (Scopus) در بازه زمانی ۵ ساله (۲۰۱۵-۲۰۱۹) و استنادات در بازه زمانی ۶ ساله (۲۰۱۵-۲۰۲۰) است.

دانشگاه‌های ایرانی در حوزه‌های علوم انسانی، هنر و علوم اجتماعی نظام رتبه بندی کیو اس حضور ندارند. بهترین رتبه به دانشگاه صنعتی شریف در گروه فناوری و مهندسی با رتبه = ۱۷۸ اختصاص دارد.

رتبه دانشگاه‌های ایرانی در علوم مختلف در نظام رتبه بندی کیو اس (QS)

تایمز؛ مشهورترین رتبه بندی مراکز آموزش عالی دنیا

پایگاه رتبه بندی تایمز (timeshighereducation) یکی از نظام‌های معتبر بین المللی است که از سال ۲۰۰۴ مراکز آموزش عالی را در سرتاسر جهان مورد ارزیابی و رتبه بندی قرار داده است. این رتبه بندی از ۱۳ شاخص در قالب ۵ معیار کلی آموزش با وزن ۳۰ درصد، پژوهش با وزن ۳۰ درصد، استنادات با وزن ۳۰ درصد، وجهه بین المللی با وزن ۷.۵ درصد و ارتباط با صنعت با وزن ۲.۵ درصد بهره می‌گیرد.

محاسبات رتبه بندی تایمز توسط شرکت خدمات حرفه‌ای پرایس واتر هاوس کوپرز (PWC) از سه منبع اطلاعاتی «داده‌های ارسالی از دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی به صورت خود اظهاری»، «داده‌های حاصل از نظرسنجی شهرت توسط متخصصین آموزش عالی» و «اطلاعات تولیدات علمی مؤسسات آموزش عالی نمایه شده در پایگاه استنادی اسکوپوس» جمع آوری می‌شود.

تعداد ۶۲ دانشگاه ایرانی از میان ۲ هزار و ۱۱۲ دانشگاه جهان در نظام رتبه بندی همه علوم تایمز ۲۰۲۲ قرار گرفتند. در هر رشته‌ای تعداد زیادی از دانشگاه‌های ایرانی قرار دارند که در تصاویر زیر نشان داده شده است.

رتبه بندی تایمز در گروه علوم انسانی

تعداد دانشگاه‌های ایرانی حاضر در هر گروه در رتبه بندی موضوعی تایمز

شانگهای؛ نظام رتبه‌بندی مبتنی بر کیفیت آموزش، برونداد پژوهشی و عملکرد

رتبه‌بندی شانگهای برای اولین بار در سال ۲۰۰۳، در سطح بین‌المللی منتشر شد و از آن سال به بعد به‌طور سالانه به روز می‌شود. شانگهای یکی از سه نظام معتبر رتبه بندی در سطح بین‌المللی است که کیفیت آموزش، کیفیت اعضای هیئت علمی، برونداد پژوهشی و عملکرد سرانه، توسط شش شاخص ارزیابی می‌شوند.

این ۶ شاخص عبارتند از: تعداد فارغ‌التحصیلان برنده جایزه نوبل یا فیلد مدال، تعداد اعضای هیئت علمی برنده جایزه نوبل یا فیلد مدال، تعداد محققان پراستناد در ۲۱ حیطه موضوعی، تعداد مقالات منتشر شده در دو مجله Nature و Science، تعداد مقالات نمایه شده در نمایه‌نامه‌های توسعه یافته علوم و علوم اجتماعی و عملکرد دانشگاهی با توجه به اندازه سازمان.

کیفیت آموزش ۱۰ درصد، کیفیت اعضای هیأت علمی ۲۰ درصد، پژوهشگران پراستناد ۲۰ درصد، برونداد پژوهشی ۲۰ درصد، مقالات نمایه شده ۲۰ درصد، عملکرد سرانه ۱۰ درصد وزن دارند. منابع گردآوری داده در این رتبه بندی شامل وب سایت‌های جوایز نوبل، مدال فیلدز، پایگاه‌های اطلاعاتی و اطلاعات آماری دولتی و اطلاعات پژوهشی دانشگاه‌ها از پایگاه استنادی WOS است.

در رتبه بندی کلی سال ۲۰۲۱ شانگهای از جمهوری اسلامی ایران ۱۱ دانشگاه حضور داشتند و این در حالی است که در سال ۲۰۱۴ تنها یک دانشگاه ایرانی در جمع هزار دانشگاه برتر دنیا قرار داشت.

در رتبه بندی موضوعی شانگهای در سال ۲۰۲۱ بیش از ۱۸۰۰ دانشگاه از میان ۴۰۰۰ دانشگاه در ۹۳ کشور و منطقه جهان در ۵۴ موضوع در علوم طبیعی، مهندسی، علوم زیستی، علوم پزشکی و علوم اجتماعی رتبه بندی شدند.

جدول دانشگاه‌های ایرانی حاضر در رتبه بندی موضوعی ۲۰۲۱ شانگهای

تکرار نام دانشگاه‌های ایرانی حاضر در هر گروه در رتبه بندی موضوعی ۲۰۲۱ شانگهای

رتبه بندی سایمگو؛ حضور پررنگ ایرانی‌ها در شاخص‌های تحقیقات و نوآوری و اجتماعی

به گزارش مهر، نظام رتبه‌بندی سایمگو یا رتبه‌بندی SCImago در دانشگاه گرانادا اسپانیا و براساس تعداد مقالات علمی مؤسسات آموزش عالی کشورهای مختلف موجود در بانک اطلاعاتی اسکوپوس انجام می‌شود. در این رتبه بندی از سه شاخص تحقیقات و نوآوری و اجتماعی به صورت ترکیبی استفاده می‌شود، شاخص تحقیقات ۵۰ درصد و شاخص نوآوری ۳۰ درصد و شاخص اجتماعی ۲۰ درصد وزن دارند.

سایماگو برای رتبه بندی مؤسسات آنها را در چند بخش دولتی، سلامت، آموزش عالی و خصوصی و سایر دست بندی می‌کند. در نسخه ۲۰۲۰ سایماگو، ۷ هزار و ۲۶ مؤسسه رتبه بندی شدند و ۱۶۱ مؤسسه آموزشی و پژوهشی از جمهوری اسلامی ایران در این رتبه بندی حضور دارند.

دانشگاه‌های ایرانی در این رتبه بندی در موضوعات مختلف نام شأن تکرار شده است.

جدول دانشگاه‌های ایرانی حاضر در رتبه بندی موضوعی ۲۰۲۱ سایماگو

به گزارش مهر، تصویر دانشگاه‌های ایرانی تصویر درخشانی در رتبه بندی‌های جهانی است. این در حالی است که تا یک دهه پیش تنها تعداد معدودی از دانشگاه‌ها در این رتبه بندی ها حضور داشتند. البته باید به این موضوع توجه داشت که هر یک از رتبه بندی ها از شاخص‌های مختص خود پیروی می‌کنند بنابراین با شناخت هر نوع رتبه بندی می‌توان به تفاوت حضور دانشگاه‌های ایرانی در این نظام‌ها پی برد.

منبع: مهر