در سالروز شهادت انسان کامل، خورشید عالم تاب خراسان ایران مان را با شعری از زنده یاد مهدی اخوان ثالث در وصف ایشان آغاز می کنیم.
نجوایی از مهدی اخوان ثالث با علی موسی الرضا(ع)
ای علی موسی الرضا! ای پاکمرد یثربی، در توس خوابیده! من تو را بیدار می دانم
زنده تر، روشن تر از خورشید عالم تاب، از فروغ و فرّ و شور زندگی سرشار می دانم
گر چه پندارند: دیری هست، همچون قطره ها در خاک
رفته ای در ژرفنای خواب
لیکن ای پاکیزه باران بهشت! ای روح! ای روشنای آب! من تو را بیدار ابری پاک و رحمت بار می دانم
ای (چو بختم) خفته در آن تنگنای زادگاهم توس!
ـ (در کنار دون تبهکاری که شیر پیر پاک آیین، پدرت
آن روح رحمان را به زندان کشت) ـ
من تو را بیدارتر از روح و راح صبح، با آن طرّه زرتار می دانم
من تو را بی هیچ تردیدی (که دلها را کند تاریک)
زنده تر، تابنده تر از هر چه خورشید است، در هر کهکشانی، دور یا نزدیک،
خواه پیدا، خواه پوشیده
در نهان تر پرده اسرار می دانم
با هزاری و دوصد، بل بیشتر، عمرت،
ای جوانی و جوان جاودان،
ای پور پاینده!
مهربان خورشید تابنده!
این غمین همشهری پیرت،
این غریبِ مُلکِ ری، دور از تو دلگیرت،
با تو دارد حاجتی، دَردی که بی شک از تو پنهان نیست،
وز تو جوید (در نهانی) راه و درمانی.
جاودان جان جهان! خورشید عالم تاب!
این غمین همشهری پیر غریبت را،
دلش تاریک تر از خاک، یا علی موسی الرضا! دریاب.
چون پدرت، این خسته دل زندانیِ دَردی روان کُش را،
یا علی موسی الرضا! دریاب، درمان بخش.
یا علی موسی الرضا! دریاب.
عقلانیت در فرهنگ رضوی| به قلم دکتر غلامرضا اعوانی
ائمه به ویژه امام رضا(ع) در مباحثاتشان به عقل و جهل بسیار پرداخته‌اند، در حدیث آمده که اولین چیزی که خدا خلق کرد، عقل بود بنابراین عقل بر اساس آیات و روایات اولین مخلوق خداوند است. با توجه به اینکه همه ائمه از یک نور خلق شدند، عقل واسطه حق و خلق است و از این طریق برکات خداوند به سوی انسان سرازیر می‌شود. ائمه اطهار به ویژه امام رضا(ع) همانطور که در فرهنگ رضوی مشهود است، به عقلانیت تأکید داشتند، امام رضا (ع) عالمی صبور و دیندار بوده که در تمام سیره زندگی‌شان به عقل تأکید ویژه داشتند.
با توجه به مناظرات امام هشتم با ادیان مختلف در دوران حیات که برخی از اینها به اجبار و برخی به صلاح ایشان صورت گرفته است، این مناظرات همه عقلانیت و ولایت الهی را نمایان می‌کند. ائمه از مراتب بالای عقل برخوردار بودند و ولایتشان نیز مطلق است بنابراین امام رضا (ع) نیز عاقل مطلق هستند.
فلاسفه ایران نیز از همین فرهنگ رضوی تاثیر گرفته اند. حکمت فلاسفه‌ای همچون سهروردی و ملاصدرا علوی و رضوی بوده و اصلاً یکی از مهترین عللی که این حکما در ایران زمین و جهان اسلام درخشیدند به دلیل همین تبعیت از ولایت ائمه اطهار(ع) است، فرهنگ رضوی سراسر محتوایش حکمی است. خداوند در قرآن کریم در آیه «وَیُعَلِّمُهُمُ الکِتابَ وَالحِکمَةَ» انبیاء را وارث کتاب و حکمت می‌داند، پس برجسته‌ترین حکیم رسول اکرم (ص) است. بنابراین فلاسفه و حکمای ما مسبوق به حکمت دینی بودند و این امر از ابن سینا گرفته تا سهروردی و ملاصدرا مشاهده می‌شود. در نهایت یکی از مهمترین نتایج حکمت اندیشمندان و حکمای ایران اسلامی توجه به حکمت و فرهنگ رضوی، علوی، قرآنی و … است.
توجه به علم و ترجمه دانش از سایر زبان ها در زمان امام هشتم| به قلم دکتر مهدی محقق
از مناظره امام رضا(ع) با سایر فرق و ادیان می توان درس گرفت که باید با اهل استدلال با منطق با اهل موعظه با حکمت و با اهل جدل با مجادله احسن برخورد کرد زیرا با اهانت و زور گویی نمیتوان حقیقتی را کشف کرد.
زمان امام رضا(ع) به علم و دانش اندوزی توجه بسیاری شد. زیرا پیامبر به طلب علم حتی در چین تاکید کرده بودند و در این دوره مسلمانان درِ علم را بر خود نبستند و حتی سخنان کافران را هم مورد شنود قرار دادند. زیرا ارزش انسان در اسلام به علم است. روزی پیامبر از دو طبیبی که برای معالجه بیماری فرستاده بودند پرسیدند کدامیک از این دو حاذقتر هستند نپرسیدند پیرو کدام دینی یا اهل کدام قبیله و نژادی هستند. پس معلوم می‌شود که علم بر دیگر صفات انسان ارجحیت دارد. علی(ع) هم در نهج البلاغه می فرمایند قیمت هرکس به اندازه دانش اوست. قرآن نیز می‌فرماید هل یستوی الذین یعلمون و لایعلمون آیا آنهایی که می داند با آنهایی که نمی دانند برابرند؟
در زمان امام رضا(ع) ترجمه های از زبان سانسکریت و سریانی به عربی و فارسی صورت گرفت زیرا برای گفتگو با سایر فرق لازم بود عقاید آنها را بدانند. امام رضا(ع) با دانشمندان مختلف مناظره کردند، هدف از دانش هم همین است نقد کردن سخن یکدیگر و پذیرفتن حقیقت. بیرونی و فارابی و ابن سینا هم از مناظرات امام رضا(ع) بسیار در مباحث خود استفاده کردند.
از ممیزه حیات امام رضا(ع) این است که در علم باید کشف حقیقت را مدنظر داشته باشیم. امام رضا(ع) در اکثر کتاب‌های خود با اختلافات فقهی مخالفت کرده و این اختلافات فقهی شامل مبادلاتی بین حنفی، شافعی، سنی و شیعه است که دانشمندان زمانشان باید اختلافات بین آنها را کم کنند.
منشاء اختلاف بعدی در مسایل اصولی و علم کلام است که بین معتزله و اشاعره پیدا شد که در رویت خداوند به اختلاف نظر خوردند و اشاعره از مذهب جبر برای اینکه مردم زمان را توجیه کند و حکومت خود را نگه دارد استفاده می‌کرد. مساله بدی جانشینی بعد از رحلت پیامبر(ص) بود که کیفیت انتخاب خلیفه به چه صورتی است و این امر باعث اختلافات زیادی شد و فرقه‌های مختلفی روی کار آمدند و حدیث تفرقه پیامبر(ص) در این زمان کاربرد زیادی پیدا کرد.
امام رضا در اکثر کتاب‌های خود با این گونه مذاهب مخالفت کرده و می‌فرماید: “اگر فردی کاری را بدون دلیل و عقل بپذیرد انسان نیست”. ما نیز باید تعهد و تفکر را در جامعه پرورش بدهیم تا بتوانیم به آن حکمت نورانی حضرت امام رضا(ع) برسیم.
خراسان، خانه غریبان راستین جهان| به قلم استاد پرویز خرسند
خراسان؛ همه غریبان راستین جهان اینجا خانه دارند. او همه را به این خانه آورده و بر خوان همیشه گشوده‌اش نشانده تا نیستان وسیع و بیکرانه را بسازد و تعریف و تفسیر کند و هر تنهایی را امکان رویش دهد و شجاعت مردان و سینه و قلب‌شان را به دشنه پولادین بسپرد.
ای نماد مطلق غربت! از غربت جغرافیایی نمی‌گویم. چون باورش ندارم. خراسان وطن توست. در باغی نشسته‌ای که کمترین میوه‌اش انار و انگورهایی چنان فریبنده و زیبا بوده است که قدرت با چیدن و زهرآگین کردن‌شان، خیال می‌کنند چنان وسوسه می‌شوی که از خوردن دانه‌ای انگور و انار لحظه‌ای تردید نمی‌کنی اما غافل از اینکه با دیدن سرخی خون خاموش انار به فریادهای خشم و خروش و فریادهای «کربلا» می‌رسی و با سبز انگورهای نامتعارف و مثلا درشت و رسیده به جگر پاره‌پاره و در طشت ریخته جدت حسن فکر می‌کنی.
اگر غریب غریبانت می‌خوانم و می‌خوانند، نه به این خاطر است که زندانی عربستان نشده‌ای. زمین، زمین است و وطن آنجاست که همدلان و همفکران آنجایند و به‌سوی یک قبله رو می‌کنند و جز خدا، رب و ارباب و بزرگی نمی‌شناسند. تو غریبی چرا که شعور و آگاهی و مهر و عطوفت و پاکی و عظمت و عصمت و دانش مطلقی… تو و اجداد و فرزندانت قلب زمین و زمانید و من و ما از زمانی که قلب خود را گم کرده است می‌ترسیم.
این دست‌های بیهوده و این چهره‌های بیگانه و این‌گل‌های پلاسیده و درختان فروافتاده و باغ و باغچه‌هایی که دیگر نیست از وحشت سرشارمان می‌کند و از وحشتی هولناک‌تر از مرگی دوزخی جان و جهان‌مان را می‌کند، می‌ترسیم و اگر هنوز نفس می‌کشیم در آرزوی آمدن کسی است که مثل هیچ‌کس نیست و آمدنش را هیچ‌کس نمی‌تواند بگیرد و دستبند بزند و به زندان بیندازد.
«و می‌تواند کاری کند که نور «الله» که سبز بود: مثل صبح سحر سبز بود دوباره روی آسمان مسجد مفتاحیان روشن شود…» ای بزرگ ای مفهوم ناب غربت ای گواه و شاهد تمامی دردهای‌مان آیا هنوز وقت آن نرسیده که تو کاری بکنی که «او» وقت آمدنش را جلو بیندازد؟! ای پناه غربت غریبان! ای تنهای تنهایان! همیشه و همه جا از تو می خواهم. امروز، روز توست.
مرو، شهر سکونت امام رضا(ع) هنگام ورودشان به ایران است. از این شهر تاریخی که امروزه در کشور ترکمنستان قرار دارد، تنها تعدادی بنای فروریخته باقی مانده است. ت
بنا بر شواهد تاریخی ، نصب ضریح بر مرقد مطهر امام رضا (ع) از دوره صفویه آغاز شده و سابقه ضریح تا پیش از این دوره معلوم نیست. از آن زمان تاکنون پنج ضریح بر مرقد مطهر امام رضا (ع) جای گرفته است.
مسجد امام رضا(ع) در قزوین، مکانی است که در برخی اسناد تاکید شده امام هشتم در سفرش به قزوین میهمان یکی از یارانش در آن بوده است.
به استناد برخی منابع امام رضا(ع) فرزندی پسری داشته که در کودکی فوت شده و به تصریح بسیاری از مورخان او همان شاهزاده حسین(ع) مدفون در قزوین است. در طول قرون و اعصار در هر کتابی از قزوین و مزارات آن سخن به میان آمده از شاهزاده حسین (ع) به عنوان فرزند بلافصل امام رضا (ع) سخن رفته است.
/۶۲۶۲
