گذشت آن زمانی که دانشگاه‌های کشور نسبت به تعداد زیاد دانشجو گلایه داشتند و تب مدرک گرایی در جامعه را عاملی برای افزایش متقاضیان آموزش عالی می‌دانستند.
اما حالا چند سالی می‌شود که صندلی‌های خالی دانشگاه‌ها به عنوان موضوع چالشی برای مسئولان دانشگاهی مطرح شده و آن‌ها همواره در تلاش هستند تا با اراه راهکار‌های نوین به تشویق و ترغیب دانشجو اقدام کنند. کارشناسان دلایل بروز این اتفاق را به عواملی مانند: افزایش بیش از حد مراکز دانشگاهی، تغییر ترکیب جمعیتی، وضعیت بازار کار و اشتغال، کاهش میل جوانان برای رفتن به دانشگاه و توجه نکردن به نیاز‌های جامعه و داوطلبان در رشته‌های تحصیلیشان نسبت داده اند.
این مشکل بزرگ از دهه هشتاد به خوبی احساس می‌شود و گفتنی است که دانشگاه‌های مادر و برتر کشور، صندلی خالی ندارند و همه ظرفیت‌های آن‌ها تکمیل شده و پدیده صندلی خالی بیشتر در دانشگاه‌های پیام نور، جامع علمی کاربردی، آزاد و غیرانتفاعی دیده می‌شود.
در این میان برخی از رشته‌ها هم از قبیل پزشکی، مهندسی عمران، مهندسی معماری، حقوق، برق و … در دانشگاه‌های دولتی و بزرگ تقاضا‌های زیادی دارند و به همین ترتیب ظرفیتشان خالی نیست.
از کنکور سراسری و کاهش داوطلبان گروه‌های آزمایشی مختلف البته جز علوم تجربی، که بگذریم، به کنکور کارشناسی ارشد می‌رسیم که نمونه بارز عدم استقبال داوطلبان از آن را همین امسال به وضوح شاهد بودیم.
وجود یک میلیون و ۲۰۰ هزار صندلی خالی در دانشگاه‌ها
غلامحسین رحیمی شعرباف معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری گفت: با هدف ساماندهی دانشگاه‌ها، ۹۰ موسسه آموزش عالی به ۴۵ یا ۴۴ موسسه آموزش عالی کاهش پیدا می‌کند، اما فعالیت هیچ موسسه آموزش عالی متوقف نمی‌شود.
معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم ادامه داد: در طرح ساماندهی موسسات آموزش عالی هیچ عضو هیات علمی از دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی جدا نمی‌شود و مقرر هم نیست که کارمندان موسسات کنار گذاشته شوند.
رحیمی در ادامه گفت: فاز اول طرح ساماندهی مشمول دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی می‌شود که به صورت حضوری آموزش خود را ارائه می‌دهند. در اجرای این طرح، برخی رشته‌ها تجمیع می‌شود و تعداد رشته محل‌ها کم خواهد شد و اجازه داده نخواهد شد که رشته‌های جدیدی راه اندازی شود.
رحیمی بیان کرد: وزارت علوم در سال ۹۲، ۴ میلیون و ۷۰۰ هزار دانشجو داشت که در سال ۹۹ این تعداد دانشجو به حدود ۳ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر کاهش پیدا کرد.
به گفته معاون وزیر علوم، یک میلیون و ۲۰۰ هزار صندلی خالی در دانشگاه‌ها وجود دارد که این کاهش تعداد دانشجو بر ضرورت ساماندهی موسسات آموزش عالی و دانشگاه‌ها افزوده است.
ظرفیت پذیرش بدون کنکور دانشگاه‌ها هر سال بیشتر می‌شود
ابراهیم سحرخیز، معاون پیشین وزارت آموزش و پرورش سال گذشته در این باره اظهار کرد: کاهش محسوس تعداد افرادی که در کنکور امسال از انتخاب رشته دست کشیده‌اند، می‌تواند ناشی از چند عامل باشد. به همین دلیل نباید آن را به صورت تک‌بعدی تحلیل کرد.
او افزود: توجه داشته باشیم در حالی که بخش زیادی از داوطلبان کنکور صرفا برای امتحان کردن شانس خود در این آزمون شرکت می‌کنند، بخش دیگری فقط برای قبولی در ظرفیت روزانه دانشگاه‌های دولتی که قسمت اندکی از ظرفیت مجاز به انتخاب رشته را تشکیل می‌دهد، کنکور می‌دهند.
معاون پیشین وزارت آموزش و پرورش تصریح کرد: باید توجه داشت براساس آمار‌های رسمی وزارت تعاون، کارو رفاه اجتماعی، بیشترین آمار بیکاری، در میان قشر تحصیلکرده جامعه است. یعنی اکنون شرایط اقتصادی ایران به گونه‌ای است که دیپلمه‌ها راحت‌تر از افراد دارای مدارک دانشگاهی، می‌توانند شغل متناسب با سطح تحصیلات خود را پیدا کنند.
سحر خیز بیان کرد: چند سالی است که وزارت علوم اعلام می‌کند بخش زیادی از ظرفیت دانشگاه‌ها مربوط به رشته‌محل‌هایی است که افراد می‌توانند بدون شرکت در کنکور در آن‌ها پذیرفته شوند؛ بنابراین بخشی از افرادی که امسال مجاز به انتخاب رشته شده، ولی این کار را انجام نداده‌اند، به دانشگاه‌ها و مراکز آموزش‌عالی شهر‌های محل زندگی خود می‌روند و از ظرفیت بدون کنکور این مراکز استفاده می‌کنند.
معاون پیشین وزارت آموزش و پرورش ادامه داد: براساس صحبت‌های مسئولان آموزش‌عالی کشور، ظرفیت پذیرش بدون کنکور دانشگاه‌ها سال به سال بیشتر می‌شود، پس طبیعتا تعداد افرادی که انتخاب رشته نمی‌کنند و از این ظرفیت استفاده می‌کنند نیز هر سال افزایش می‌یابد.
او با اشاره به ویروس کرونا در دانشگاه‌ها مطرح کرد: عامل دیگری هم که به طور خاص در سال جاری می‌تواند باعث رشد تعداد افرادی شده باشد که حاضر به انتخاب رشته نشده‌اند، این است که هیچ‌کس از آینده شیوع کرونا خبر ندار. به گفته مسئولان دستگاه اجرایی، معلوم نیست که تا پایان امسال یا سال‌های تحصیلی آینده، همه کلاس‌های دانشگاهی به صورت مجازی برگزار می‌شود یا خیر.
سحرخیز افزود: بنابراین به نظر می‌رسد بخش زیادی از افرادی که نتوانسته‌اند، رتبه‌های برتر در کنکور سراسری را کسب کنند تا در شهر خود به تحصیل بپردازند، برای پرهیز از مراجعه به شهر‌های دیگر و احتمال ابتلا به کرونا از انتخاب رشته و شرکت در دانشگاه انصراف داده‌اند.
آیا صندلی های دانشگاه ها خالی می مانند؟
با توجه به حجم بالای ظرفیت‌های خالی در دانشگاه‌های کشور این سوال پیش می‌آید که آیا قرار است این صندلی‌ها همچنان خالی بماند یا برای پر کردن آن‌ها برنامه و سیاستی در پیش است؟ به گفته بیشتر مشاوران و متخصصان و کارشناسان حوزه آموزش عالی دانشگاه‌ها باید روی کیفیت و پذیرش دانشجو در دوره‌های تحصیلات تکمیلی بیشتر از قبل تلاش کنند تا دانشگاه‌ها خالی از ظرفیت نباشند.
همچنین بیشتر آن‌ها معتقد هستند که جذب دانشجویان بین المللی و خارجی روی این زمینه هم می‌تواند تاثیرگذار باشد و گفتنی است که با کارآفرین کردن دانشگاه‌ها ظرفیت‌های خالی را می‌توان جبران کرد.
حال باید دید که سیاست آموزش عالی و وزارت علوم کشور برای رفع معضل صندلی‌های خالی دانشگاه‌ها چیست و آیا این صندلی‌ها با دانشجویان خارجی پر می‌شوند یا تدبیر دیگری برای آن‌ها اندیشیده می‌شود.
برای رفع معضل پدیده خالی ماندن صندلی دانشگاه‌ها لازم است تا مسئولان دانشگاهی با ریشه‌یابی دلیل استقبال یا عدم استقبال داوطلبان از تحصیل در مقاطع دانشگاهی مختلف، نیاز جوانان و به تناسب دانشگاه‌های کشور را دریابند و برای مدیریت هرچه بهتر آن‌ها منطقی‌تر و مدبرانه‌تر از قبل رفتار کنند، اینکه سال‌های مختلف در پی کاهش تب مدرک‌گرایی و تحصیل دانشجویان در مقاطع تحصیلی بالاتر باشیم و پس از آن یکباره به فکر انگیزه دادن و امتحان شیوه‌های مختلف برای جذب دانشجو و تکمیل صندلی‌های خالی دانشگاه‌ها بیفتیم، شایسته به نظر نمی‌رسد.
توسعه نامتوازن وغیر هدفمند دوره‌های تحصیلات تکمیلی بدون برنامه‌ریزی برای آینده شغلی و حرفه‌ای برای دانشجویان در آینده نزدیک کشور را با سونامی بیکاری فارغ التحصیلان سطح بالای دانشگاه مواجه خواهد ساخت، لذا اگر امروز ما به دنبال افزایش ظرفیت تحصیلات تکمیلی هستیم باید بسترهای لازم را برای مسئله محورکردن و هدفمندی پایان نامه‌های دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترا به به سمت پاسخگویی به طرف تقاضا فراهم بکنیم.
برای اینکه بتوانیم یافته‌های علمی در کشور را تجاری بکنند و این قشر در آینده نزدیک بتوانند یک کسب و کار اشتغال پایدار برای خودشان دست و پا کنند در غیر اینصورت قطعا” ما شاهد افزایش سطح مقطع بحران بیکاری البته با انتقال اون با آینده نزدیک خواهیم بود .
بنابراین انتظار می‌رود که دولت جدید و وزارت علوم حتما در این زمینه سیاست‌های مناسبی را در پیش بگیرد تا به اینصورت صندلی‌های خالی دانشگاه‌ها شاهد رشد روز افزون جامعه دانشجویی باشد.
