«بی‌شک از مسئولان وزارت میراث فرهنگی انتظار پیگرد منصفانه و عالمانه موضوع (مرمت گنبد مسجد شیخ‌لطف‌الله) و برخورد با خاطیان و تخریب‌کنندگان این یادگار جهانی نیست، پس از آن مرجع محترم (معاون اول رییس جمهور)، پیگیری و جلوگیری از ادامه تخریب چهره فرهنگی و آبروی اصفهان و ایران تا انجام کار درست به دست افراد دانا و کاربلد را خواستاریم!»
در شرایطی که در چند ماه گذشته حرف و حدیث‌ها از نحوه‌ی مرمت گنبد مسجد شیخ‌لطف‌الله مطرح شده‌اند و حتی انتشار تصاویری از گنبد در روز برفی اصفهان، باعث شد تا معاون مدیر کل روابط عمومی نخستین واکنش تهمت به رسانه‌ها مبنی بر فتوشاپ بودن تصاویر گنبد باشد، اما همچنان استادکاران میراث فرهنگی بر نادرست بودن مرمت‌ها تاکید دارند.
هرچند در بازدید چند روز گذشته وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ومعاون این وزارتخانه آن‌ها همچنان به کار استادکار انتخاب شده از سوی پایگاه میراث فرهنگی قسم می‌خورند و حتی مونسان به ایسنا تاکید کرد «در بازدید از مسجد شیخ‌لطف‌الله؛ مدیر پایگاه میراث جهانی نقش جهان (درباره‌ی روند مرمت گنبد) به ما توضیح داد. استادکارِ در حال کار به عنوان یکی از استادکاران خوب و قدیمی اصفهان که زحمت زیادی (برای پروژه) کشیده بود، از فضای ایجاد شده دلخور شده بود، در حالی که ۹۵ درصد مصالح، همانی است که اکنون جابه جا می‌کنند.»
با این وجود چند نفر از استادکاران قدیمی اصفهان خطاب به اسحاق جهانگیری – معاون اول محترم رییس جمهور – در نامه‌ای با عنوان با موضوع «تخریب نمای زیباترین گنبد ایران (شیخ لطف الله اصفهان) بدلیل مرمت نادرست» این طور صحبت‌های کازشناسانه خود را مطرح کرده‌اند؛
«به آگاهی می‌رساند طی چند ماه اخیر وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اقدام به مرمت پوسته بیرونی گنبد مسجد شیخ لطف الله اصفهان کرده است، لیکن مشکلات چشمگیر در نحوه مرمت و عدم شایسته سالاری در انتخاب پیمانکار و ناظر، منجر به ایرادات فراوان شده و احتمالا خسارات جبران ناپذیری به آن میراث منحصر به فرد، وارد آورده و ضروری است به فوریت از ادامه کار با این روش و با این گروه مرمتی، جلوگیری شود.
مسجد شیخ لطف الله ساخته شده در ۱۶۰۲ – ۱۶۱۹ میلادی در ضلع شرقی میدان نقش جهان است که در سال ۱۳۱۳ به ثبت ملی و در سال ۱۳۵۸ در فهرست یونسکو به ثبت جهانی رسید. معماری آن در نوع خود بی نظیرترین در تمام دنیا و هنر دست محمدرضا اصفهانی است؛ اما بی‌شک زیباترین بخش مسجد را می‌توان گنبد آن دانست؛ گنبدی مدور که از معماری ایرانی بهره برده و با نقش‌های اسلیمی باشکوه تزیین شده است. همچنین کاشی‌های معرق بسیار زیبا در داخل و بیرون گنبد استفاده شده و شگفتی گنبد را صدچندان کرده است.»
در این نامه علاوه بر تاکیدهای معماران برجسته جهانی از ساخت این گنبد جهانی نوشته شده است: «با تاسف فراوان در کنار سایر آثار تاریخی اصفهان این بنا نیز دستخوش مرمتی شده است که بهتر است از آن به عنوان فاجعه یاد شود، چنانکه آیندگان گناه آن را بر ما نخواهند بخشید. جوانب مختلف اقدام نسنجیده و غیر شفاف و خطرناک وزارت میراث فرهنگی برای دست اندازی به گنبد شیخ لطف الله، بدین شرح است:
الف- هیچگونه ارزیابی دقیق و هیچ صورت‌جلسه‌ای که مشکلات و شرایط گنبد پیش از آغاز مرمت را مشخص کند، منتشر نشده و بنظر می‌رسد اصلا ارزیابی و هم‌اندیشی مدونی صورت نگرفته است.
ب- به تبع عدم ارزیابی دقیق، هیچگونه طرح مطالعاتی و آزمایش و تعیین برنامه مرمت پیش از آغاز کار، تدوین و انجام نشده و به عبارت بهتر، اجرای چنین کار حساسی بدون نقشه و زمینه مطالعاتی کافی آغاز شده است.
ج- برای آغاز مرمت، مناقصه‌ای از سوی اداره کل میراث فرهنگی اصفهان در تاریخ ۲۳ خرداد ماه سال ۸۸ در سایت آن اداره کل اعلام و در نهایت به مرمت‌گر کنونی سپرده شد که هیچگونه سابقه مرمت کاشی معرق -معقلی (نوع خاص کاشی گنبد شیخ لطف الله) نداشته و به واسطه پدرش که از نام‌آوران در زمینه ساخت انواع تاق‌های سنتی (غیر مرتبط با این پروژه) است، شناخته می‌شود.
د- نتیجه‌ی چنین مرمت فاجعه باری امروز دو رنگ شدن کاشی‌های گنبد شده به طوری که این اختلاف رنگ در شب نیز به وضوح مشخص است. این مرمت در رسانه‌های مختلف منعکس شد.
۵- مدیران اداره کل میراث فرهنگی اصفهان تلاش کردند تا موضوع را عادی و روند مرمت را اصولی نشان دهند، با این حال، بسیاری از انتقادات اساتید و کارشناسان موضوعیت دارد.»
در بخش دیگر این نامه بعد از انتشار اظهارنظرهای علمی و تخصصی و فنی پیشکسوتان این حوزه، نوشته شده است: «دوستداران میراث فرهنگی بیم آن دارند که کار مرمت با همین روش ادامه پیدا کند و این اثر جهانی آسیب‌های جبران ناپذیری ببیند؛ آسیب‌هایی که می‌تواند آن را در فهرست میراث در خطر یونسکو» قرار دهد.
در تمام دنیا قوانین بین‌المللی سختگیرانه‌ای در مورد تخریب یا آسیب به بناهای تاریخی وجود دارد. قانون مدونی در ۱۲ آبانماه ۱۳۰۹ شمسی راجع به حفظ آثار عتیقه در مجلس شورای ملی به تصویب رسید که بعدها مورد تایید مجلس شورای اسلامی نیز قرار گرفت در مواد یک و هشت این قانون چنین ذکر شده است:
ماده اول – کلیه آثار صنعتی و ابنیه و اماکنی که تا اختتام دوره سلسله زندیه در مملکت ایران احداث شده اعم از منقول و غیر منقول با رعایت ماده ۱۳ این قانون می‌توان جزء آثار ملی ایران محسوب داشت و در تحت حفاظت و نظارت دولت است.
در ماده ی هشتم نظام‌نامه اجراء قانون ذکر شده است: هرگاه مالک یا متصرف بنائی که به عنوان آثار ملی ثبت شده بخواهد آن بنا را تعمیر کند باید از وزارت معارف تحصیل اجازه گرفته و صدور اجازه وزارت معارف منوط به اجراء مقررات ذیل خواهد بود:
الف- دادن نقشه و پروگرام مبسوط تعمیراتی را که می‌خواهند، انجام دهند.
ب- تعهد اجراء تعمیرات بوسیله متخصصینی که وزارت معارف تصویب کند.
ج – تعهد عدم انحراف از نقشه و پروگرامیکه وزارت معارف تصویب کند.
به علاوه، یکی از سخت‌ترین قوانین در خصوص تخریب اموال تاریخی و فرهنگی در کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی ایران درج شده و فصل ۹ این کتاب از ماده ۵۵۸ تا ۵۶۹ کاملا به تخریب اموال تاریخی فرهنگی اختصاص یافته است. بر اساس ماده ۵۵۸ قانون مجازات اسلامی، هر کس به تمام یا قسمتی از ابنیه، اماکن، محوطه‌ها و مجموعه‌های فرهنگی تاریخی یا مذهبی که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، با تزئینات، ملحقات، تأسیسات، اشیا و لوازم و خطوط و نقوش منصوب یا موجود در اماکن مذکور که مستقلا نیز واجد حیثیت فرهنگی تاریخی یا مذهبی باشد، خرابی وارد آورد علاوه بر جبران خسارات وارده به حبس از ۱ تا ۱۰ سال محکوم می‌شود. در بند ۹ قانون الحاق ماده ۱۲۷ مکرر به قانون مجازات عمومی هرکس خلاف ترتیب مقرر در قانون حفظ آثار عتیقه به مرمت با تعیین یا تغییر و تجدید بنا ، تزیینات ابنیه و آثار ثبت شده در فهرست آثار ملی مبادرت کند به حبس تادیبی از ۲ تا ۶ سال محکوم خواهد شد.
آنچه مشهود است و تمامی دلسوزان و متخصصین و نیز قانون در مرمت ابنیه‌ی پر ارزش بر آن تاکید دارد انجام مستند سازی بسیار دقیق و مفصل انجام مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای و آزمایشگاهی، دعوت از کارشناسان متعدد و متخصص در زمینه مربوطه، مشورت و بررسی طرح‌های مرمتی ارایه شده و انتخاب بهترین طرح و سپس انتخاب پیمانکار است. در انجام چنین مرمت‌های حساسی نیاز است تا فراخوان به صورت کشوری و حتی بین‌المللی انجام شده تا شرکت‌ها و افراد متخصص بتوانند سوابق اجرایی خود را ارایه کنند.
سوالاتی که در اینجا مطرح است این است که:
یکم – مدیریت اداره کل میراث فرهنگی اصفهان بعنوان متولی، در مرمت این گنبد بی‌نظیر که متعلق به تمام مردم جهان است، کدام یک از مراحل ذکر شده در قوانین داخلی و جهانی و کنوانسیون‌ها و منشورها را رعایت نموده است؟
دوم – اگر طبق ادعای اداره کل میراث فرهنگی اصفهان، مطالعات کامل و مستندسازی پیش از مرمت انجام شد، چرا در دسترس متخصصین مرمت و کاشی کاران قرار نمی گیرد؟
سوم – از کدام یک از کاشی کاران، معقلی‌سازان و کاشی چسبانان متبحر که تعدادشان در اصفهان کم نیست، برای اظهار نظر و بررسی روش مرمت چنین اثر مهمی دعوت به عمل آمد؟
چهارم – از کدام یک از متخصصین مرمت در دانشگاه‌ها برای بررسی طرح مرمت این گنبد نظرخواهی شد؟
پنجم – آیا انتخاب مرمت‌گر چنین گنبدی باید بر اساس یک مناقصه محدود و با ذکر این بند که “اداره کل میراث فرهنگی در رد یا قبول هرکدام از پیشنهادات مختار است” واگذار می‌شد؟!
ششم – آیا انتخاب مرمت گر این بنای ثبت جهانی باید فردی متخصص و متبحر در اجرای تاق و تویزه و رسمی بندی باشد یا متخصص در امر کاشی‌کاری؟!
هفتم – آیا مسئولیت مرمت چنین بنای شاخصی باید در اختیار انحصاری مدیر پایگاه نقش جهان باشد؟!
هشتم – برآورد هزینه مرمت این ترک از گنبد بر چه اساسی انجام گرفت؟ مگر نه این است که تمام متبحرین و مرمتگران اتفاق نظر دارند که تهیه فهرست بها برای بناهایی چنین شاخص، صحیح نبوده و امر مرمت این بناها را در حد مناقصات پیمانکاری پایین آورده و باعث ضربه جبران ناپذیر به چنین بناهای شاخصی، می‌گردد .
نهم- مگر نباید در صورت عدول از این قوانین و طبق نص صریح قانون، متولی مربوطه مجازات شود و به جرایم وی در دادگاه رسیدگی شود؟»
همچنین در این نامه سوالاتی از وزارت میراث فرهنگی و مدیر کل میراث فرهنگی اصفهان، پرسیده شده که نویسندگان این نامه معتقدند تا کنون به آن‌ها پاسخ داده نشده است:
«١. دلیل بندکشی های نامنسجم بین قطعات چیست؟ ٢. ایجاد شکاف و اختلاف سطح ایجاد شده روی گنبد به چه دلیل است؟ ٣. نوع و میزان مصالح و مواد به کار رفته در مرمت چگونه چیست و چه اندازه است؟ ۴. مواد استفاده شده با کدام مجوز و تاییدیه و طبق کدام آزمایش برای سفید کردن و شستن کاشی‌ها استفاده شد؟ ۵. دوغاب دادن کل ترک گنبد به چه علت و طبق تشخیص و مجوز چه کسی انجام شده است؟ . مستندنگاری‌های قبل از مرمت، صورت جلسات با متخصصین و کاشی کاران که به ادعای مسئولین میراث فرهنگی قبل از مرمت انجام گرفته به چه علت در دسترس منتقدین قرار نمی‌گیرد؟ مگر روش یک مرمت اصولی این نیست در طول مدت مرمت اطلاعاتی که به دست می‌آید طبقه بندی شده و سپس جمع بندی این اطلاعات اعم از مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای به صورت گزارش یا کتاب در دسترس عموم قرار گرفته و همچنین این نتایج علمی باید قابل استفاده برای دانشجویان اساتید و پژوهشگران این حوزه باشد؟ با توجه به ادعای مدیران میراث فرهنگی مبنی بر اسکن لیزری، نتایج و تحلیل داده‌های آن کجاست؟ و اگر از این اسکن بدرستی استفاده نشده و چنین نتیجه‌ای به همراه داشته، دلیل هزینه گزاف برای عملیات اسکن چه بوده است؟
چگونه مدیرکل میراث فرهنگی شهری مانند اصفهان و دارای شمار زیادی آثار تاریخی ثبت ملی و ثبت جهانی و معاون از او، مطالبی سطحی و بی‌پایه برای توجیه عملکردشان اظهار می‌کنند؟ ۹. با سیاق فعلی مرمت، احتمالا قالب جدید کوچکتر و در نتیجه، شکاف بین ترک‌های گنبد ایجاد شده و در نهایت، ده‌ها سانتی‌متر اختلاف بین ترک اول و آخر ایجاد خواهد شد. چه تضمینی برای جلوگیری از این مشکل وجود دارد؟ ۱۰. دلیل استفاده از گچ برای پر کردن فاصله بین کاشی‌ها و آجرهای ریخته شده و آسیب دیده، چیست؟ (در صورتی که باید از کاشی و آجر برای پر کردن فواصل استفاده شود) ۱۱. زمزمه‌های استفاده از روغن برزک که مخصوص چوب است برای تیره‌تر کردن رنگ ترک گنبد مسجد شیخ لطف الله اصفهان به گوش می‌رسد و اگر چنین اقدامی انجام شده باشد به جذب گردوغبار بر ترک مرمت شده گنبد و آسیب بیشتر به این اثر تاریخی می‌انجامد که دست اندر کاران باید به این مورد پاسخ گویند. ۱۲. طبق اقرار ناظر پروژه مرمت گنبد، برخی مدیران میراث فرهنگی اعتقاد چندانی به نظارت بر کار پیمانکار نداشته اند، با چنین نابخردی و بی تدبیری چگونه قرار است آثار ملی و جهانب نگهداری شوند؟ ۱۳. چرا مدیران وزارت میراث فرهنگی به نامه اساتید و کارشناسان برای بازدید از گنبد شیخ لطف‌الله پاسخی ندادند؟
بی‌شک از مسئولان وزارت میراث فرهنگی انتظار پیگرد منصفانه و عالمانه موضوع و برخورد با خاطیان و تخریب‌کنندگان این یادگار جهانی نیست، لذا از آن مرجع محترم، پیگیری و جلوگیری از ادامه تخریب چهره فرهنگی و آبروی اصفهان و ایران تا انجام کار درست به دست افراد دانا و کاربلد را خواستاریم! و این پیگیری و جواب به خواسته‌ی فعالان و دلسوزان میراث فرهنگی قطعا در خاطره‌ی تاریخی اصفهان باقی خواهد ماند.»