عادت داشته اید تا نیمه‌های شب بیدار بمانید بدون آنکه خسته شوید، ولی الان احساس خستگی می‌کنید؟ یا تا پاسی از شب در محل کارتان مشغول کار هستید؟ اشتباه می‌کنید این‌ها نمونه‌هایی از بی خوابی محسوب نمی‌شوند.
بی خوابی به وضعیتی گفته می‌شود که فرد نمی‌تواند بخوابد، حتی اگر خسته باشد. یا اینکه مدت خواب او آنچنان که باید طولانی نیست. مبتلایان به بی خوابی، از وضعیت خوابشان راضی نیستند، احساس خستگی و کمبود انرژی دارند، نمی‌توانند راحت تمرکز کنند، در عملکرد مدرسه یا کارشان افت پیدا کرده اند و بالاخره اینکه مثل قبل خوش اخلاق نیستند.
در کنار همه عللی که می‌توانند بی خوابتان کنند، بیماری‌هایی هم هستند که کم خوابی از عوارضشان است.
استرس
اتفاقاتی مانند از دست دادن شغل یا مرگ عزیزان اغلب اوقات خواب شب را مختل می‌کنند. پزشکان به این وضعیت بی خوابی حاد می‌گویند، زیرا ظرف چند روز به خودی خود بهتر می‌شود. نگرانی‌های درازمدت، اختلال اضطراب، حملات هراس و اختلال استرس پس از سانحه –PTSD- هم منجر به بی خوابی مزمن در فرد می‌شود، که عارضه‌هایی جدی ترند.
زمان خواب نامنظم
نامنظم بودن ساعت بدن باعث می‌شود درست در زمان خواب، بی خواب شوید. علت این مساله احتمالا به علت نامنظم بودن زمان خواب شماست. داشتن یک پرواز طولانی به منطقه زمانی دیگر، بیدار ماندن برای انجام کار‌های باقیمانده یا داشتن شغلی که شیفت‌های شبانه و روزانه متغیری دارد منجر به بر هم خوردن ساعت بدن می‌شوند، اما در بعضی افراد، ریتم شبانه روز همیشه متفاوت است و این باعث می‌شود نتوانند با فعالیت‌های روزمره هماهنگ شوند و در نتیجه نتوانند در زمان معمول به خواب روند.
بیماری‌های روانی
بیش از ۵۰ درصد اوقات یک عارضه روانی دردس ساز، مسوول بی خوابی است. مبتلایان به افسردگی معمولا مشکلات خواب دارند، که بی خوابی هم جزوی از آن هاست. مبتلایان به اختلالات اضطراب، دوقطبی و وسواسی-اجباری هم از این دسته اند. معمولا مشکل خواب در فرد، پزشک را در شناخت نوع اختلال او راهنمایی می‌کند. بسیار پیش آمده که فردی به دنبال تشخیص علت بی خوابی خود باشد و در نهایت متوجه شده است که مبتلا به نوعی اختلال روحی است.
مشکلات تنفسی
گاهی خروپف شدید در اثر آپنه خواب است. آپنه به معنای قطع یکباره تنفس است و حتی ممکن است فرد را صد‌ها بار در طول شب بیدار کند. مبتلایان به آپنه معمولا به یاد نمی‌آورند که دیشب نخوابیده اند، اما روز بعد احساس خواب آلودگی می‌کنند. گاهی اوقات آپنه به وزن زیاد فرد مربوط می‌شود، اما نه همیشه. آلرژی تنفسی و آسم هم تنفس فرد را درگیر می‌کنند. اگر دچار آپنه خواب هستید به پزشک مراجعه کنید، او وضعیت شما را بررسی می‌کند و به شما در مدیریت و درمان عارضه کمک می‌کند.
دمانس یا زوال عقل
از دست رفتن حافظه، آلزایمر و دیگر اشکال زوال، عقل فرد را دچار ناپایداری و اغتشاش می‌کند و گاهی اوقات دقیقا زمانی که انتظار دارید بخوابد، بی خواب می‌شود. به این وضعیت «سندرم غروب آفتاب» هم می‌گویند که در آن فرد مبتلا به دمانس درست حوالی زمان خواب، دچار گیجی، اضطراب، بی قراری و یا رفتار تهاجمی می‌شود و شروع به قدم زدن، تکان دادن بدن یا حتی ولگردی‌های شبانه می‌کند. گاهی اوقات این عادت رفتاری به خودی خود ناپدید می‌شود و گاهی دوباره پدیدار می‌شود و باعث می‌شود فرد تمام شب بیدار بماند.
درد
درد ناشی از آرتریت، کمردرد مزمن، فیبرومیالژیا، سرطان یا بیماری‌های دیگر، مانع از استراحت یا خواب راحت می‌شوند. گاهی اوقات مساله پیچیده‌تر می‌شود و بی خوابی باعث تشدید درد خواهد شد. چنین وضعیتی یک چرخه معیوب به وجود می‌آورد و فرد بیمار مجبور می‌شود با عوارض آزار دهنده بیماری علاوه بر خود بیماری هم دست و پنجه نرم کند.
خارش
عارضه‌هایی مانند پسوریازیس و اگزما باعث سوزش و خارش می‌شوند. گاهی این سوزش و خارش آنچنان شدید است که تمام فکر و ذکرتان را درگیر می‌کند و هرچه گوسفند می‌شمارید حواستان پرت نمی‌شود و به خواب نمی‌روید. حتی وقتی به خواب روید آنقدر بدنتان می‌خارد که از خواب بیدار می‌شوید. خوشبختانه، برای تسکین پوست دارو‌هایی وجود دارد. اگر علت خارش را نمی‌دانید بهتر است به پزشک مراجعه کنید.
بیماری پارکینسون
مبتلایان به پارکینسون تمایل کمتری به خوابیدن دارند و بیشتر از افراد هم سن خودشان از خواب می‌پرند. این مساله به علت بروز اختلالاتی در سیستم پیام رسانی مغز و عصب است. آپنه خواب و بیدار شدن برای دفع ادرار در این دسته از بیماران بیشتر است. این بیماری همچنین مرحله مهم خواب –REM- را مختل می‌کند. اضطراب و افسردگی ناشی از این بیماری هم خود به بروز مشکلات خواب منجر می‌شود. اما توجه داشته باشید که بعضی از دارو‌های خواب آور باعث گیجی مضاعف در مبتلایان به پارکینسون می‌شود.
یائسگی
معمولا در میانسالی، بدن زنان به آرامی تولید پروژسترون و استروژن را متوقف می‌کند. بر هم خوردن تعادل هورمون‌ها و همچنین سایر تغییراتی که معمولا در زنان یائسه اتفاق می‌افتد، حساسیت فرد را به مسایلی، چون استرس بیشتر می‌کند. استرس روی خواب تاثیر مستقیم می‌گذارد. گرگرفتگی شدید – افزایش آدرنالین که باعث بالا رفتن درجه حرارت بدن می‌شود – بسیار آزار دهنده است. وقتی کسی در اثر گرگرفتگی بیدار می‌شود تمام بدنش از عرق خیس شده است، ممکن است این اتفاق در یک شب چندین مرتبه بیفتد.
دارو‌ها
دارو‌های آلرژی، بیماری قلبی، فشار خون بالا، مشکلات تیروییدی و افسردگی – به خصوص بازدارنده‌های انتخابی بازجذب سروتونین -مانند فلوکستین – ممکن است باعث بی خوابی شوند. دارو‌های اختلال کم توجهی بیش فعالی- ADHD- و بیماری پارکینسون هم بی خوابی در پی دارند. دارو‌های ضد احتقان بدون نسخه‌ای که محتوی پزودوافدرین هستند هم گاهی بی خوابی به همراه دارند. اگر دچار بی خوابی شده اید و دارو مصرف می‌کنید. در مورد داروهایتان با پزشک مشورت کنید و در صورت لزوم آن‌ها را تغییر دهید یا زمان و دوز مصرف را عوض کنید.
بی خوابی اولیه
بی خوابی اولیه به این معنی است که مشکلی در محیط اطراف یا سلامت جسمی و ذهنی شما باعث بی خوابی نمی‌شود. پزشکان فکر می‌کنند دلیل آن این است که صرفا مغز برخی افراد در زمان خواب از آن چیزی که باید هشیارتر است. علت اصلی این وضعیت هنوز مشخص نیست، اما احتمالا در نتیجه برخی تفاوت‌های فیزیکی و احتمالا ژنتیکی در مغز است. دانشمندان همچنان در حال بررسی علل احتمالی هستند.
بلایی که بی خوابی سرتان می‌آورد
کم خوابی موجب دمدمی مزاجی، زود رنجی، دلهره، اضطراب و افسردگی می‌شود. درست فکر کردن و به یاد آوردن مسایل در این وضعیت سخت می‌شود. احتمال تصادف با ماشین یا آسیب به خودتان یا دیگری هم در چنین شرایطی بالا می‌رود. بی خوابی با عوارضی مانند چاقی، فشار خون بالا، دیابت و بیماری قلبی ارتباط دارد.
فرار از بی خوابی
برای کمک به بازگشت چرخه خواب و افتادن آن در روال معمول، با اتاق خوابتان شروع کنید. اتاق خواب باید تاریک، آرام، ایمن، راحت و خنک باشد. از مصرف کافیین اجتناب کنید. این ماده حتی در دوز‌های طبیعی، باعث بی خوابی در شما خواهد شد. حمام داغ، خواندن کتاب یا کشش‌های خفیف قبل از خواب به شما کمک می‌کند تا بهتر بخوابید. از انجام فعالیت‌های پر سر و صدا و جر و بحث‌های شدید و همچنین مصرف مواد غذایی سنگین و چرب خودداری کنید. صبح زود ورزش کنید و کمی نور صبحگاهی دریافت کنید.
