همواره این سوال در ذهن دوست‌داران و محبان خاندان عصمت و طهارت علیها سلام وجود دارد که عبدالعظیم حسنی که بود و دلیل توجه اهل بیت به شخصیت ایشان و سفارشاتی که در مورد وی فرموده‌اند چه بود؟ او به چه دلیل مورد توجه خاص حضرت امام رضا علیه السلام قرار داشت و چرا ثواب زیارت حضرت عبدالعظیم (س) برابر با ثواب زیارت امام حسین(ع) است؟
آستان مقّدس حضرت عبدالعظیم الحسنی(س)، با بارگاه شریف حضرت امامزاده حمزه(ع) و امامزاده طاهر(ع) در شهرری و از قرن سوّم تاکنون ،به عنوان یکی از مشهورترین اماکن زیارتی و سیاحتی ایران مورد توجّه و عنایت دوست داران اهل بیت عصمت و طهارت (ع) بوده است.
منزلت حضرت عبدالعظیم حسنی (س)
حضرت عبدالعظیم حسنی(س) در دانش و تقوا به منزلتی رسید که همواره مورد احترام و اعتماد امام معصوم زمان خویش بود. نقل شده است که شخصی به نام اَبا حَمّاد رازی با تحمّل زحمت‌های فراوان خود را به سامرّا می‌رساند تا از امام علی النقی(ع) مسائلی را بپرسد. امام(ع) پس از پاسخ گفتن به پرسش‌های حمّاد فرمودند: «ای اباحمّاد، هرگاه با مشکلی از مشکلات دینی یا پرسشی از مسائل اسلامی روبه رو شدی آن مشکل و سئوال خود را با عبدالعظیم حسنی در میان بگذار و از او بخواه تا پاسخ سؤالات تو را بیان نماید». امام هادی در جای دیگر به شخصی از اهالی ری می فرمایند: «اگر قبر عبدالعظیم (ع) را که در نزد شماست زیارت می‌کردی مانند کسی بودی که امام حسین (ع) را در کربلا زیارت کرده است.»
چرا ثواب زیارت حضرت عبدالعظیم برابر با ثواب زیارت امام حسین(ع) است؟
در ابتدا باید گفت که باید توجه داشت که آن ثواب ها که برای زیارت عبدالعظیم ذکر شده در مقایسه با زیارت ائمه (ع) نیست، زیرا هیچ کسی با آنان قابل مقایسه نیست از این رو امیر مومنان(ع)فرمود:”هیچ کس از این امت را با آل محمد نمی‌توان مقایسه کرد. آنان که ریزه‌خوار خوان نعمت آل محمد اند و با آن ها برابری نمی کنند”(۱)
با توجه به این نکته حال باید گفت در مورد دلیل اینکه چرا ثواب زیارت عبدالعظیم حسنی(س) به مثابه زیارت سیدالشهدا(ع)در کربلا عنوان شده است، باید بدانیم حضرت عبدالعظیم حسنی(س) حلقه وصل شیعیان در شهرهای مختلف بودند و می توان از ایشان به عنوان سفیر سیار ائمه(ع)یاد کرد.
ایشان از جمله محدثین و علمای برجسته شیعه است که به دلیل مجاهدت‌های علمی و تلاش برای رساندن معارف اهل بیت(ع) به شیعیان مورد توجه و تأیید ائمه معصوم قرار گرفته است.
نکته بعدی که باید به آن اشاره کرد این مطلب است که ممکن در مورد سایر امامزادگان بزرگوار نیز روایاتی بوده، اما به دست ما نرسیده است چون ما هر یک از این امامزادگان را به نیت ائمه زیارت می کنیم و ثواب آن محفوظ است. اما روایت ثواب زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی(س) به ما رسیده است.
جنبه دیگر در حق حضرت عبدالعظیم حسنی(س)می تواند بحث مأموریت‌های ایشان باشد، چرا که حضرت بین شیعیان که در جای جای خطه اسلامی نمی توانستند با هم ارتباط داشته باشند، حلقه اتصال بود. چون ائمه ایشان را قبول داشتند و ممکن است این ثواب ناظر به همین مجاهدتهایی باشد که در راه ارتباط بین شیعیان و رساندن پیام ائمه باشد که از ایشان می توان به عنوان سفیر سیار ائمه یاد کرد.
این مساله لزوم پایگاه سازی و تشکیل مراکز تجمع نیروها و اجتماعات، موضوعی است، که به طور کلی از اخبار و احادیث به دست می آید، روشن می شود که ائمه اطهار (ع) دوست داشتند، شیعیان با هم باشند، گرد هم جمع شوند، مذاکره کنند، و برای حفظ کیان تشیع و نشر معارف و گسترش مکتب، فعالیت های دینی و تبلیغی و اجتماعی داشته باشند.
ثانیا ممکن است شرائط خاص زمانی و مکانی، سبب گردیده باشد، که آن همه فضیلت برای زیارت حضرت عبدالعظیم (ع) ذکر شده آن را مانند فضیلت زیارت سیدالشهداء (ع) محسوب داشته و این درک فضیلت را مخصوص آن زمان قرار داده باشد؛ زیرا متوکل عباسی و برخی دیگر از حکام جور، پس از تخریب بارگاه امام حسین (ع)، برای جلوگیری از زیارت آن بزرگوار، مأموران دژخیم و جلادی را، به مراقبت و نگهبانی گماشته بودند، که به صغیر و کبیر رحم نمی کردند و جان افراد در خطر کشته شدن قرار می گرفت و حتی زائرین زیادی را، بی رحمانه به خاک و خون کشیده بودند.
چرا حضرت عبدالعظیم (س) به حسنی شهرت یافت؟
نسبت حضرت عبدالعظیم حسنی(س)، با چهار واسطه به امام حسن مجتبی(ع) باز می‌گردد به همین علت به حسنی شهرت یافت، در بین علما به عنوان محدث مطرح هستند، محدث کسانی‌اند که فن جمع آوری احادیث و طبقه بندی روایات را می داند، آن را جمع می‌کند یا می‌نویسد یا شاگرد تربیت می‌کند.
۴ ربیع‌الثانی سالروز ولادت حضرت عبدالعظیم حسنی؛ این سفیر سیار ائمه(ع)، از دانشمندان شیعه و راوی حدیث ائمه معصومین (ع) است و از چهره‌های بارز و محبوب و مورد اعتماد، نزد اهل بیت عصمت(ع) و پیروان آنان بود و در مسایل دین آگاه به معارف مذهبی و احکام قرآن، شناخت و معرفتی وافر داشت به همین مناسبت در این گزارش به مختصری از زندگی نامه،آثار ومنزلت ایشان می‌پردازیم:
تولد و زندگی‌نامه حضرت عبدالعظیم حسنی(س)
عبدالعظیم فرزند عبدالله بن علی، از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی(ع) است و نسبش با چهار واسطه به آن حضرت می‌رسد. پدرش “عبدالله” و مادرش “فاطمه” دختر عقبه بن قیس نام داشت.
محقق بزرگ مرحوم علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی درباره تاریخ ولادت با سعادت حضرت عبدالعظیم (س) می‌نویسند «بنابر نقل کتاب الخصائص العظیمیّه ولادت حضرت عبد العظیم (س) در روز پنجشنبه چهارم ربیع الثانی سال ۱۷۳ ق در مدینه واقع شده است» و مدّت ۷۹ سال عمر با برکت او با دوران امامت چهار امام معصوم یعنی امام موسی کاظم(ع) ، امام رضا(ع)، امام محمّدتقی(ع) و امام علیّ النّقی(ع) مقارن بوده و احادیث فراوانی از آنان روایت کرده است.
آن یادگار امام مجتبی(ع) تا آخر عمر در ری ماند و منشأ برکات بسیاری برای شیعیان ائمه شد و بالاخره در ۱۵ شوال سال ۲۵۳ هجری قمری رحلت کرد.
سرشارترین و حساس‌ترین مقطع حیات عبدالعظیم (س)، دوران امام هادی(ع) بود که آخرین بار که به دیدارامام شرفیاب شد، حضرت به او دستور داد که از عراق هجرت کند و به ری برود. در ری در منزل یکی از شیعیان ساکن شد و در سرداب خانه اقامت کرد. او روزها را روزه می‌گرفت و شب‌ها رابه نماز می‌ایستاد و گاهی اوقات از مخفیگاه خود بیرون می‌آمد و به زیارت قبر حضرت حمزه ( برادر امام رضا (ع) که الان مدفنش در حرم خود حضرت است) می‌رفت.
آثار علمی حضرت عبدالعظیم حسنی (س)
یکی از ابعاد مهمّ در شخصیّت حضرت عبدالعظیم(ع) مقام و منزلت علمی و دانش و خدمات علمی اوست. وی علاوه بر نقل احادیث از ائمه معاصر خود کتاب‌هایی نیز تالیف نموده است که این دو اثر از آن جمله است:
خطبه‌های امیرالمومنین علی(ع): این اثر مشتمل بر چند خطبه مولای متقیان امیرالمومنان علی(ع) است.
کتاب یوم و لیله: در این اثر درباره وظایف و اعمال مستحب و اخلاقی افراد در هر شبانه روز مطالبی عرضه شده است. با کمال تاسف اصل این اثر همانند بسیاری از آثار ارزشمند اسلامی در طول تاریخ از بین رفته است. در هر حال توضیحات علمای تاریخ و سیره به خوبی گویای این حقیقت است که حضرت عبدالعظیم (ع)علاوه بر تلاش برای آموزش عقاید سالم و مراقبت بر عبادات و اعمال فردی و دفاع از اهل بیت(ع)، به منظور ارشاد تعلیم و تربیت صحیح دینی مردم آثاری را تألیف کردند که هر یک در نوع خود بسیار مفید و موثر بوده‌اند.
منزلت حضرت عبدالعظیم (ع)
حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) در دانش و تقوا به منزلتی رسید که همواره مورد احترام و اعتماد امام معصوم زمان خویش بود. نقل شده است که شخصی به نام اَبا حَمّاد رازی با تحمّل زحمت‌های فراوان خود را به سامرّا می‌رساند تا از امام علی النقی(ع) مسائلی را بپرسد. امام(ع) پس از پاسخ گفتن به پرسش‌های حمّاد فرمودند: «ای اباحمّاد، هرگاه با مشکلی از مشکلات دینی یا پرسشی از مسائل اسلامی روبه رو شدی آن مشکل و سئوال خود را با عبدالعظیم حسنی در میان بگذار و از او بخواه تا پاسخ سؤالات تو را بیان نماید». امام هادی در جای دیگر به شخصی از اهالی ری می فرمایند: «اگر قبر عبدالعظیم (ع) را که در نزد شماست زیارت می‌کردی مانند کسی بودی که امام حسین (ع) را در کربلا زیارت کرده است.»
منابع: پایگاه اطلاع رسانی حرم عبد العظیم حسنی (ع) زندگانی حضرت عبدالعظیم(ع) نوشته محمّد علی سلطانی نهج البلاغه، نشر موسسه امیر المومنین قم ۱۳۷۵ ش، خطبه ۲(۱) مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی