گرمای طاقت‌فرسا، امسال خزان زودرس درختان و ریزش برگ‌ها را به ارمغان آورده و شهروندان را بهت‌زده کرده است؛ خزان و رنگارنگی طبیعت در فصل پاییز اگرچه زیباست اما خش‌خش برگ‌ها در زیر قدم‌هایمان در تابستان شگفتی غم‌انگیزی است.
امسال که خشک‌ترین بهار و تابستان نیم‌قرن اخیر به شمار می‌رود صدها درخت در پارک جنگلی ناژوان در شوک گرما زرد و بی‌برگ و حدود سه هزار اصله درخت در اصفهان از بی‌آبی بیمار شدند. تنش خشکی نه‌تنها بیش از سه میلیون اصله درخت و درختچه در شهر اصفهان را که ده‌ها هکتار باغ و درختان میوه در اطراف این شهر را با چالش مواجه کرده است.
خزان ۴۰۰ هزار اصله درخت کهنسال در اصفهان
در این راستا منصور شیشه‌فروش مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با بیان اینکه نزدیک به ۲۰ هزار هکتار از باغات استان اصفهان درخطر تنش خشکی قرار دارند، به خبرنگار مهر می‌گوید: باوجوداینکه بیش از ۹۲ درصد رودخانه زاینده‌رود در استان اصفهان قرار دارد اما بیش از ۱۰ ماه آبی در این رودخانه جریان نداشته است که این امر حیات ۳۵۰ تا ۴۰۰ هزار اصله درخت کهنسال حاشیه رودخانه زاینده‌رود را تهدید می‌کند و بسیاری از درختان امسال دچار خزان زودرس شده‌اند.
همچنین حمیدرضا بهرامی عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان به خبرنگار مهر می‌گوید: درختان وقتی دچار تنش خشکی می‌شوند که به‌طور منظم آبیاری نمی‌شوند و یا آبی به آن‌ها نمی‌دهند و ازاین‌رو همه واکنش‌های حیاتی درختان ازجمله فتوسنتز و فرآیند جذب مواد غذایی به دلیل بسته شدن اندام‌های هوایی گیاه، مختل می‌شود و اگر مدت تنش خشکی درخت طولانی شود، آسیب می‌بیند و درنهایت می‌خشکد.
بیشترین آسیب تنش خشکی متوجه باغات اصفهان است
او می‌افزاید: درخت موجود زنده‌ای است که مانند انسان برای فعل‌وانفعالات حیاتی نیاز به آب دارد و همان‌طور که کم‌آبی بدن انسان را دچار مشکل کرده و واکنش‌های حیاتی را مختل می‌کند در گیاهان و درختان نیز همین است با این تفاوت که گیاه دوره آبیاری دارد. درختان بسته به نوع آن‌ها در دوره‌های ۶ تا ۱۰ روزه نیاز به آبیاری دارند و مواد غذایی که باید جذب گیاه و درخت شود به‌واسطه آب است که فعل‌وانفعالات توسط آوندها انجام می‌شود تا گیاه بتواند زنده بماند.
بیش از ۱۰ ماه آبی در این رودخانه جریان نداشته است که این امر حیات ۳۵۰ تا ۴۰۰ هزار اصله درخت کهنسال حاشیه رودخانه زاینده رود را تهدید می‌کند و بسیاری از درختان امسال دچار خزان زودرس شده‌اند
عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان با اشاره به اینکه میزان تاب‌آوری گونه‌های درختان و گیاهان در تنش خشکی متفاوت است، می‌گوید: مقاومت درختان در تنش خشکی به نوع آن‌ها بستگی دارد، برای مثال درختان گرمسیری مانند خرما مقاومت بیشتری به تنش خشکی دارد در مقایسه با درختان دانه‌دار مناطق معتدل که از این معضل سریع تأثیر می‌پذیرند؛ درختانی مانند انار، انجیر و انگور تنش آبی را بیشتر تحمل می‌کنند و درختان معتدله مانند گیلاس و هلو بسیار حساس بوده و زود از بین می‌روند.
او با اشاره به اینکه درختان چنار اصفهان نیز تحت تأثیر کم‌آبی آسیب می‌بینند، اضافه می‌کند: فضای سبز شهر اصفهان در مقایسه با باغات میوه چندان وسیع نیست درحالی‌که در شرایط کنونی باغات بیشترین آسیب را از خشکی و کم‌آبی می‌بینند. نوع آب و دوره آبیاری نیز بر شدت تنش خشکی اثرگذار است و اگر پساب به‌طور استاندارد بازیابی شود می‌توان در فضای سبز و برای درختان استفاده کرد.
تداوم خشکسالی برای درختان شهری آسیب زا است
در این رابطه فروغ مرتضایی نژاد مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان با اشاره به بیش از ۱۰ ماه خشکی رودخانه زاینده‌رود، به خبرنگار مهر می‌گوید: تقریباً همه درختانی که در حاشیه این رودخانه هستند در گذشته از آب زاینده‌رود و یا چاه‌های حریمی سیراب می‌شدند، حدود ۳۰۰ هزار تا ۴۰۰ هزار درخت نیز در حاشیه مادی‌ها داریم که ریشه در عمق زمین و سفره‌های آب زیرزمینی دارند و اکنون همه این‌ها دچار تشنگی‌اند.
او می‌افزاید: این درختان با خشک شدن مادی‌های شهر، رودخانه زاینده‌رود و چاه‌های حریمی درخطر هستند اما با آب‌رسانی از طریق تانکرها و آبیاری با پساب گندزدایی‌شده، امسال هیچ خطری برای این ۴۰۰ هزار اصله درخت نخواهیم داشت.
مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان با بیان اینکه ریشه‌های سطحی این درختان با آبیاری حفظ می‌شود، ابراز امیدواری می‌کند که خشکسالی ادامه‌دار نباشد زیرا در صورت تداوم آسیب درختان در سال‌های پیش رو جدی‌تر خواهد بود.
مرتضایی نژاد با اشاره به اینکه در خشکسالی ۱۳۹۷ با برنامه‌ریزی‌ها و آبیاری از خشکیدن درختان جلوگیری شد، خاطرنشان می‌کند: سال جاری آبیاری درختان با آمادگی بیشتر در حال انجام است و در مواقع اضطرار از پساب گندزدایی‌شده و آب‌های خاکستری برای کمک به درختان شهر استفاده می‌شود، علاوه بر این تانکرهای آب‌رسانی، مخازن و کلکتورها و شبکه انتقال بسیار قوی در دو سال اخیر پیش‌بینی کردیم و با این روش فضای سبز همه مناطق شهر تحت پوشش شبکه قرار گرفت زیرا در گذشته هر منطقه آبیاری برای خود انجام می‌داد و یک منطقه پرآب و یک منطقه بی‌آب بود.
علت خزان زودرس درختان
او با اشاره به تمهیدات ویژه برای پارک جنگلی ناژوان اصفهان، می‌گوید: بسترسازی خاک، کود دهی و تغذیه درختان به‌گونه‌ای انجام‌شده که امسال دیرتر دچار شوک گرمایی شوند و با این تمهیدات خوشبختانه در مقایسه با کم آبیاری سال ۹۷ آسیب زیادی به درختان وارد نشده است.
مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان با این توضیح که درختان با هرگونه تنش سرما، گرما و خشکی دچار خزان می‌شوند، اضافه می‌کند: اگر آب مناسبی برای درختان در اوج گرمای تابستان فراهم نشود به خواب تابستانی می‌روند. مانند خواب زمستانی که از پاییز شروع می‌شود و برگ‌های درختان می‌ریزد، در تابستان نیز براثر گرما و کم‌آبی به آن‌ها شوک وارد می‌شود و درختان شروع به برگ‌ریزان می‌کنند.
مرتضایی نژاد می‌گوید: به لحاظ علمی، گیاهان پهن‌برگ دو خواب دارند خواب زمستانی که براثر سردی اتفاق می‌افتد و درخت برای مقابله با تنش جوانه‌ها را به خواب می‌برد و یک خواب تابستانی است که براثر گرما ایجاد می‌شود؛ گرمای بی‌سابقه امسال ۲.۵ درجه بالاتر از نرمال بود و در خردادماه یک‌مرتبه رخ داد و درختان در برابر تنش و استرسی که به آن‌ها وارد می‌شود برای محافظت از خود، شروع به برگ‌ریزان می‌کنند و جوانه‌ها به خواب می‌روند.
پساب گندزدایی شده بهترین آب پایدار برای نگهداری فضای سبز
او بیان می‌کند: امسال طبق پیش‌بینی‌ها به درختان پارک ناژوان آسیب چندانی وارد نشده اگرچه در آمار ممکن است یک‌صد اصله درخت دچار آسیب جدی از تنش خشکی شده باشد اما بیش از سه میلیون اصله درخت تنومند در شهر اصفهان وجود دارد که صد یا هزار اصله درخت یک‌صدم درصد درختان این منطقه بوده و خطری برای شهر نیست.
مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان با بیان اینکه دستورالعمل استفاده از پساب در سراسر جهان و ایران تنها برای شهرداری‌ها ابلاغ‌شده است، خاطرنشان می‌کند: استفاده از پساب برای درختان را نباید موضوعی دور از ذهن دانست، پساب گندزدایی‌شده بهترین آب پایدار برای نگهداری فضای سبز است.
اگر آب مناسبی برای درختان در اوج گرمای تابستان فراهم نشود به خواب تابستانی می‌روند مانند خواب زمستانی که از پاییز شروع می‌شود و برگ‌های درختان می‌ریزد
مرتضایی نژاد می‌افزاید: پساب ممکن است کدورت یا بو داشته باشد اما برای اینکه خطری برای سلامت شهروندان نداشته باشد پس از تصفیه تکمیلی، گندزدایی و میکروب‌زدایی می‌شود هرچند تأکیدداریم این پساب در کمربند سبز شهر، در حریم و خارج از شهر استفاده شود اما در برخی مواقع که برای آبیاری دچار مشکل هستیم از پساب گندزدایی‌شده استفاده می‌شود و همه این‌ها برای حفظ درختان شهر کمک‌کننده است.
او همچنین درباره افت زدگی درختان می‌گوید: درخت نیز مانند انسان وقتی تغذیه درستی نداشته باشد بیشتر دچار بیماری می‌شود، بر این اساس درختان اگر درست آبیاری نشوند دچار آفت بیشتری می‌شوند اما باوجود کنترل و رسیدگی واحد گیاه‌پزشکی، حدود ۲ تا سه هزار درخت در اصفهان براثر افت و بیماری خشکیده‌اند. آفات وجود دارد و مرتب کنترل می‌شود از شستشوی ساده درختان گرفته تا سم‌پاشی همواره انجام و از انتشار آفات جلوگیری می‌شود اما باید گفت درختانی که هیچ آبی دریافت نکردند بدون آسیب نیستند.
باوجود اقداماتی که برای جلوگیری از بیماری و تنش خشکی درختان شهری اصفهان شده، فصلی شدن رودخانه زاینده‌رود و خشکی مادی‌ها و چاه‌های حریمی تاب‌آوری و مقاومت درختان تشنه را کاهش داده و حفظ بیش از سه میلیون و ۷۰۰ هزار اصله درخت و درختچه که ریه‌های تنفسی شهر بشمار می‌روند نیازمند توجه بیشتر است.