ایران در حالی روز ملی فناوری فضا در سال ۱۳۹۸ را جشن می‌گیرد که پس از چهار پرتاب موفق و دو پرتاب ناموفق در انتظار پرتاب ماهواره‌های ظفر-۱ و ۲ است و بر طبق اعلام وزیر ارتباطات، زیرساخت‌های پرتاب این دو ماهواره در حال اجرا است تا قبل از ۲۲ بهمن در مدار ۵۰۰ کیلومتری قرار گیرد.
روز ملی فناوری فضایی روزی است که در آن ایران با پرتاب موفقیت‌آمیز ماهواره “امید” در ۱۴ بهمن سال ۱۳۸۷ به جمع کشورهای دارای توانایی پرتاب ماهواره پیوست؛ پس از این ایران هرسال در این روز سالگرد پرتاب این ماهواره را جشن می‌گیرد. امسال در حالی روز فناوری فضایی را جشن می‌گیریم که پس از چهار پرتاب موفق و دو پرتاب ناموفق، در انتظار پرتاب ششمین ماهواره به فضا هستیم.
ماهواره ظفر-۱ و ظفر-۲ ماهواره‌ای است که طراحی و ساخت آن از چهار سال گذشته در دستور کار مرکز تحقیقات دانشگاه علم و صنعت قرار گرفت و به گفته وزیر ارتباطات، ماهواره ظفر-۲ نسخه دوم ماهواره ظفر-۱ است و در صورت عدم موفقیت‌آمیز بودن پرتاب سریعاً ماهواره دوم جایگزین می‌شود، این ماهواره قبل از ۲۲ بهمن پرتاب خواهد شد.
ماهواره “ظفر ۱” مجهز به دوربین ۲۵ متری و “ظفر ۲” مجهز به دوربین رنگی ۱۶ متری است و هر دو ماهواره از محموله ذخیره و ارسال داده برخوردار هستند، به گونه‌ای که ۲۵۶ کاربر در جهان می‌توانند با این ماهواره ارتباط برقرار کنند و ارسال و دریافت پیام داشته باشند. این ماهواره‌ها در پوشش ایستگاه‌های زمینی مجهز به موبایل ماهواره‌ای هستند و این امر موجب می‌شود که دو نفر می‌توانند با موبایل با یکدیگر تماس داشته باشند. این ماهواره‌ها همچنین مجهز به محموله اندازه‌گیری تشعشات فضایی هستند که این محموله جزو فناوری‌های روز دنیا به شمار می‌رود.
در طراحی و ساخت این ماهواره‌ها حدود چهار تجهیز از خارج از کشور تهیه و مابقی تجهیزات نیز در داخل کشور طراحی و ساخته شده‌اند.
به گفته دکتر مرتضی براری، رییس سازمان فضایی ایران، قرار است این ماهواره در مدار ۵۰۰ کیلومتری قرار گیرد و ماهواره ظفر ۱ روزانه ۱۵ بار به دور کره زمین می‌چرخد.
رئیس سازمان فضایی ایران با بیان این‌که این ایستگاه‌ها آماده‌اند که پس از قرارگیری ماهواره در مدار عملیات، کنترل، هدایت و دریافت و ارسال داده اطلاعات را انجام دهند، خاطر نشان کرد: این ماهواره دارای سه ماموریت تصویربرداری، ذخیره و ارسال داده و اندازه‌گیری تشعشات فضایی است و امیدواریم با قرار گرفتن ظفر در مدار زمین بتوانیم پاسخگوی نیازهای جامعه باشیم.
سه ایستگاه ماهدشت، چرمشهر و قشم به عنوان ایستگاه‌های زمینی ماهواره ظفر در نظر گرفته شده است. این سه ایستگاه کار دریافت و ارسال ماهواره را برعهده دارند.
ماهواره‌های پرتاب شده ایرانی به فضا
ماهواره امید
ماهواره تحقیقاتی امید، نخستین ماهواره ساخت کشور ایران است که تمام تجهیزاتش در سازمان فضایی ایران طراحی و تولید شده‌است. ساخت “امید” از ۱۵ اسفند ۱۳۸۴ آغاز و طی دو سال آماده انجام تست‌های مشترک شد.
این ماهواره در بامداد ۳ فوریه ۲۰۰۹ میلادی (۱۵ بهمن ۱۳۸۷) و در سی‌امین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی در مدار فضا قرار گرفت.
پرتاب ماهواره امید
“امید” در ۵ اردیبهشت ۱۳۸۸ با جو غلیظ مناطق غربی آمریکای جنوبی و اقیانوس آرام برخورد کرد و به کار ۸۲ روزه خود پایان داد.
ماهواره امید در فضا
ماهواره امید با ماهواره‌بر “سفیر امید” پرتاب شد که این ماهواره را در مدار ۲۵۲ تا ۳۸۳ کیلومتری قرار داد. این ماهواره در هر ۲۴ ساعت، ۱۵ بار به دور زمین چرخیده و گزارش‌های سنجشی به ایستگاه‌های زمینی در ایران ارسال کرده است.
ماهواره امید در مدت ماموریت خود ۷۰۰ بار دور زمین چرخیده است و برخی مراکز علمی و تحقیقاتی و پایگاه‌های اینترنتی آماتوری فضایی دنیا از جمله در کشورهای انگلستان، آمریکا و روسیه در مدت ماموریت ماهواره امید، موفق به دریافت اطلاعات از این ماهواره شده‌اند.
شناسایی ظرفیت‌های موجود در خصوص تجهیزات ساخت، مونتاژ و تست ماهواره، ایجاد بستر فعالیت‌های فضایی در شرکت‌های خصوصی و ایجاد فضای عملیاتی ساخت و تست ماهواره در تعامل با ماهواره‌بر داخلی از ماموریت‌های ماهواره امید تعیین شد و بر این اساس ماموریت فنی آن به گونه‌ای تنظیم شده که بتوان با حداقل ریسک به حداکثر اطمینان در یک ارتباط ماهواره‌ای رسید.
“امید” در ابعاد ۴۰ در ۴۰ در ۴۰ سانتیمتر مکعب و با وزن ۲۷ کیلو گرم ساخته شده است.
ماهواره رصد
ماهواره رصد، دومین ماهواره ایرانی و ساخته شده در دانشگاه مالک اشتر است که توسط ماهواره‌برهای حامل ایرانی به فضا فرستاده شد. این ماهواره همچنین نخستین ماهواره تصویربرداری ایران محسوب می‌شود که با نام کامل “رصد-۱، در ۲۵ خرداد سال ۱۳۹۰ (۱۵ ژوئن ۲۰۱۱) به فضا پرتاب شد.
“رصد” در روز ۱۵ تیر ماه سال ۱۳۹۰ (۶ ژوئیه ۲۰۱۱) مجددا وارد جو شد و به عمر تقریباً سه هفته‌ای خود پایان داد.
رصد حرکت ماهواره “رصد”
این ماهواره با ماهواره‌بر “سفیر رصد” که یک ماهواره‌بر دو مرحله‌ای است، در مدار بیضوی حضیض ۲۶۰ کیلومتر به فضا پرتاب شد.
موتور مرحله اول این ماهواره‌بر به مدت ۱۵۲ ثانیه عملکرد داشت.
“رصد” اولین ماهواره‌ای بود که برای تأمین برق مورد نیاز خود به صفحات خورشیدی متصل بر دیواره ماهواره و باتری یا باتری‌های داخلی مجهز بود. این ماهواره همچنین از زیرسیستم کنترل تولید و توزیع جریان الکتریکی بهره می‌برد که این ماهواره را قادر می‌ساخت در بخش تاریک مدار از باتری‌ها استفاده کند و در بخش روشن آنها را شارژ کند.
دقت تصویر دوربین به‌کار رفته در “رصد” که نخستین گام ایران در داشتن یک ماهواره مستقل تصویربرداری از پدیده‌های زمین محسوب می‌شد، ۱۵۰ متر اعلام شد.
ماهواره نوید
ماهواره نوید دانشگاه علم و صنعت در ساعت ۳:۳۳ صبح روز ۱۴ بهمن سال ۱۳۹۰ توسط ماهواره‌بر “سفیر نوید” با موفقیت به فضا پرتاب و در مدار بیضوی با حضیض ۲۷۰ کیلومتر و اوج ۳۶۰ کیلومتر تزریق شد.
ارتباط با این ماهواره از طریق ۵ ایستگاه زمینی مستقر در شهرهای “مشهد”، “تبریز”، “ماهدشت”، “قشم” و “بوشهر” صورت گرفت و سیگنال رنجینگ این ماهواره در ایستگاه قشم دریافت شد.
این امر به معنای قرارگیری صحیح ماهواره، صحت عملکردی آن و ردگیری آن تلقی می‌شود.
ماهواره ایرانی “نوید” ۵۰ کیلوگرم وزن دارد و برای تزریق در مداری با ارتفاع ۳۷۰ کیلومتر طراحی شده است که دارای طول عمر مداری دو ماه بود و هر شبانه روز ۶ بار از فراز ایران عبور می‌کرد و در دید ایستگاه‌های زمینی قرار می‌گرفت.
ماموریت سطح یک “نوید” تصویربرداری از سطح زمین در طیف مرئی با قدرت تفکیک مناسب برای ماموریت محوله و ارسال تصاویر و اطلاعات پایشی سیستم در مدار LEO به ایستگاه‌های زمینی است.
تصاویر دریافتی از ماهواره نوید دارای کاربردهای عملیاتی در حوزه‌های جو و علوم هواشناسی، منابع و بلایای طبیعی است.
ماهواره نوید دارای ابعاد ۵۰*۵۰*۵۰ سانتیمتر بود و در مدار بیضوی شکل با شیب مداری ۵۵ درجه حرکت می‌کرد.
ماهواره فجر
ماهواره فجر به عنوان اولین ماهواره با مأموریت انتقال مداری کشور با قابلیت تغییر مدار ۲۵۰ تا ۴۵۰ کیلومتر بیضوی به مدار ۴۵۰ کیلومتر دایره‌ای با استفاده از پیشبرنده گاز سرد (تراست گاز سرد) است که سبب افزایش طول عمر ماهواره به مدت ۱.۵ سال می‌شود.
این ماهواره با کمک ماهواره‌بر سفیر B1 در ۱۳ بهمن ۱۳۹۳ از پایگاه فضایی سمنان به فضا پرتاب شد. این ماهواره‌بر قابلیت حمل ماهواره را تا وزن ۵۰ کیلوگرم در مدار بیضوی ۳۰۰ تا ۴۵۰ کیلومتری دارد.
این ماهواره با اعلام پایگاه n2yo.com در روز ۶ اسفند ۱۳۹۳ سقوط کرد.
۴ ماهواره ایرانی پرتاب شده در یک قاب
ماهواره‌هایی که پرتاب آنها با شکست مواجه شد
ماهواره‌های “دوستی” دانشگاه صنعتی شریف و “پیام” دانشگاه صنعتی امیرکبیر از پروژه‌های فضایی هستند که پرتاب آنها با شکست مواجه شد.
ماهواره “پیام” امیرکبیر از سری میکرو ماهواره‌های توسعه فناوری فضایی سازمان فضایی ایران است که توسط دانشگاه صنعتی امیرکبیر به منظور انجام مأموریت تصویربرداری طراحی و ساخته شده است. وزن این ماهواره حداکثر برابر با ۱۰۰ کیلوگرم بوده و توسط ماهواره‌بر “سیمرغ” در مدار کم ارتفاع (LEO) و در ارتفاع ۵۰۰ کیلومتری از سطح زمین و با شیب مداری ۵۵ درجه قرار گرفت. طول عمر عملیاتی پیش‌بینی شده برای این ماهواره دو سال بود.
“پیام” در ساعات اولیه صبح روز سه‌شنبه ۲۵ دی ماه سال گذشته با استفاده از ماهواره‌بر “سیمرغ” از پایگاه فضایی امام خمینی به فضا پرتاب شد؛ ولی در مدار زمین قرار نگرفت. ماهواره پیام پس از دو مرحله موفق، در مرحله سوم به سرعت کافی نرسید و در مدار آرام نگرفت. علت سقوط پیام، سرعت اولیه ناکافی ماهواره اعلام شد و و بقایای آن در اقیانوس هند افتاد.
ماهواره پیام دانشگاه صنعتی امیرکبیر
ماهواره “دوستی” دومین پرتاب ناموفق بود که به کارفرمایی سازمان فضایی ایران، توسط دانشگاه صنعتی شریف طراحی و ساخته شده است. “دوستی” به صورت خاص، با هدف توسعه و دستیابی به فناوری‌هایی که برای اولین بار در ماهواره‌های بومی نصب شده و مورد استفاده قرار می‌گیرند، طراحی و ساخته شده است. از جمله این فناوری‌ها، کنترل وضعیت سه محوره، OBDH مقاوم در برابر خطا، سامانه کنترل حرارت نیمه‌فعال و سلول‌های خورشیدی تولید شده در کشور با قابلیت بهره‌برداری در محیط فضا را می‌توان برشمرد.
بیشینه طول عمر عملیاتی این ماهواره یک سال و طول عمر بالستیکی آن متناسب با مدار آن تعیین شده بود. این ماهواره دارای جرم ۵۲ کیلوگرم است و با توجه به دسته‌بندی مرسوم ماهواره‌ها از منظر جرم، یک میکرو ماهواره محسوب می‌شود. مدار این ماهواره بیضوی و در دسته مدارهای کم ارتفاع (LEO)، با ارتفاع اوج و حضیض به ترتیب برابر با ۳۱۰ و ۲۵۰ کیلومتر و شیب مداری ۵۵ درجه بود.
انرژی مورد نیاز این ماهواره با بهره‌مندی از باتری و پانل‌های خورشیدی حاصل می‌شد.
اکنون ماهواره‌های “ظفر” از سوی دانشگاه علم و صنعت به سازمان فضایی برای انجام مقدمات پرتاب تحویل داده شده‌اند و باید منتظر بمانیم که نتیجه این پرتاب چه خواهد شد. به گفته آذری جهرمی، وزیر ارتباطات برای اولین بار مراحل پرتاب ماهواره “ظفر” در بهمن ماه به طور همزمان پخش عمومی خواهد شد.