بخش خصوصی با همکاری شرکتهای دانش‌بنیان با رویکرد کشت فراسرزمینی در کشور اوگاندا، علاوه بر به‌نژادی نوعی بز و مرغ با عملکرد بالا نسبت به تولید ذرت ویژه مناطق دیم، احداث بزرگترین توتستان جهان با بیش از ۱۰ میلیون درخت توت ویژه پرورش کرم ابریشم و بومی‌سازی نوعی سیب‌زمینی برای کشت در ایران اقدام کردند، ضمن آنکه دستگاه ایرانی تولید الیاف از ساقه موز را به این کشور صادر کردند.
فرونشست زمین امروز بلای جان بسیاری از شهرهای کشور شده است و در صدر این فاجعه انسان‌ساز استان اصفهان مثال زدنی شده است؛ شهری که فرونشست این بار نه گریبانگیر دشت‌های این استان شده بلکه به بیخ گوش شهر اصفهان رسیده است.
فرونشست پدیده‌ای است که به دلیل ازدیاد برداشت آب‌های زیر زمینی و احداث چاه‌های آب بی‌شمار رخ می‌دهد و بر اساس آمارها بیشترین میزان مصرف این آب‌های استخراج شده به مصرف کشاورزی می‌رسد. این پدیده به دلیل تخریب تدریجی به نام “زلزله خاموش” خوانده می‌شود که به دلیل رشد جمعیت، گسترش شهرنشینی، افزایش سطح رفاه فرهنگ زندگی مردم و توسعه کشاورزی و پیشرفت صنایع سبب افزایش تقاضای آب شده است و بر این اساس است که اعلام شده بخش وسیعی از کشورهای جهان از جمله ایران در سال ۲۰۲۵ میلادی جزو کشورهای با بحران آب خواهند بود.
در این میان کشت فراسرزمینی در جابجایی آب بین حوضه‌ای، بازار گرمی دارد و در حال حاضر در کشورهای مختلف این روش ایجاد امنیت غذایی، جایگاه ویژه‌ای یافته است.
کشورهایی مانند هند، چین، آمریکا و مالزی در صدر کشورهای فعال در کشت فراسرزمینی قرار دارند و کشورهای اندونزی، فیلیپین و کامبوج در آسیا و کشورهای سودان، موزامبیک و کنگو در میان کشورهای آفریقایی مورد بیشترین کشت فراسرزمینی واقع شده‌اند.
در ۶۲ کشور جهان، کشاورزی فراسرزمینی انجام می‌شود و قاره آفریقا میزبان ۴۹ درصد از کشت فراسرزمینی جهان بوده و بازیگران عمده این کشت نیز اقتصادهای در حال ظهور در شرق آسیا و جنوب آمریکا، کشورهای حوزه خلیج فارس و کشورهای شمال آمریکا و اروپا هستند.
در این راستا ایران نیز با ایجاد هلدینگ بخش خصوصی و همچنین راه‌اندازی پارک فناوری ایران-اوگاندا در این زمینه گام برداشته است، ولی به گفته مدیر عامل این هلدینگ، ایران فقط با تمرکز بر همکاری‌های کشاورزی با آفریقا قادر است چرخش اقتصادی خود را حداقل دو برابر کند، ولی نسبت به این امر بی توجهی شده و این در حالی است که کشور ترکیه چرخش اقتصادی خود را با افریقا به ۲۰ میلیارد دلار رسانده است و این میزان برای ایران روی عدد ۶۰۰ میلیون دلار آرام گرفته است.
وی معتقد است، کشاورزی فرا سرزمینی الزاما برای تولید کشور نخواهد بود، بلکه با توسعه آن در کشورهای مختلف، قادریم در سبد تولید محصولات کشاورزی جهان نقش ارزنده‌ای ایفا کنیم.
کشاورزی مدرن راهی برای ایجاد امنیت غذایی
سیدمحمدعلی موسوی، مدیرعامل هلدینگ ایران – اوگاندا و فعال در قاره افریقا : سرزمین پهناور جمهوری اسلامی ایران با بیش از یک میلیون و ۶۰۰ هزار کیلومتر مساحت استراتژیک، فقط از ۱۸.۴ میلیون هکتار اراضی کشاورزی برخوردار است، ضمن آنکه حدود ۱۰ میلیون هکتار کشت آبی و ۸ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار آن دیم است.
وی با تاکید بر اینکه بیش از دو میلیون هکتار از اراضی کشاورزی کشور دچار بی بهره‌گی شده‌اند، اظهار کرد: بر این اساس در کل ۱۳۵ میلیون تن محصولات کشاورزی تولیدی کشور امروزه از محل ۱۶ میلیون هکتار تامین می‌شود. این در حالی است که ایران کشور با ۴ هزار سال قدمت کشاورزی مدرن است که روش‌های کشاورزی پر بازده از آن به بسیاری از کشورهای جهان صادر شده است.
موسوی خاطرنشان کرد: اگر کشاورزی را به سه دوران “کاملا سنتی”، “نیمه‌صنعتی” و “صنعتی و مکانیزه” تقسیم کنیم، با کمال افتخار می‌توان اعلام کرد ایرانیان در هر سه بخش هم موفق بوده‌اند و هم دانشمندان کشاورزی کشور از جمله سرامدان این بخش در جهان هستند.
وی با بیان اینکه پس از انقلاب اسلامی گام‌های بزرگی در بخش کشاورزی برداشته شد تا افزایش تولید محصولات از ۲۵ میلیون در سال ۵۷ به ۱۳۵ میلیون تن فعلی با شتابی برابر ۵۰۰ درصدی برسد، ادامه داد: حال این سوال مطرح می‌شود که چرا ایران با این ظرفیت گسترده اطلاعات علمی و تجربی و توان فنی و ماشین‌آلات و نهاده‌ها در حال حاضر واردکننده حدود ۱۵ میلیارد دلار محصولات کشاورزی است؟ پاسخ روشن است که بخش کشاورزی کشور به دلیل وجود محدویت‌هایی چون زمین مستعد کشاورزی، تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی، مشکلات کم آبی و عدم توان مالی و مدرنیزه کردن بخش کشاورزی به نوعی متوقف و یا کم‌بهره شده است.
این فعال بخش خصوصی با بیان اینکه بر اساس اعلام کارشناسان، ایران برای تامین نیازهای فعلی کشور نیازمند ۵ میلیون هکتار زمین مستعد کشاورزی جدید است، یادآور شد: افزایش زمین جدید از منابع بیابانی کشور که هم اکنون بیش از نیمی از مساحت کشور را در بر می‌گیرد، نیازمند سرمایه‌گذاری‌های جدید هنگفتی است که باید طی برنامه مدونی انجام شود، ولی به نظر می‌رسد که رسیدن به این هدف در کوتاه مدت مقدور نباشد.
موسوی در پاسخ به این سوال که در چنین شرایط تولید محصولات کشاورزی و منابع محدود، برای توسعه کشاوری در کشور چه باید کرد؟ گفت: به نظر من در این زمینه سه فرضیه وجود دارد. فرضیه اول “مدرن سازی ظرفیت‌های موجود بر اساس رویه کشاورزی مدرن” یا “smart agriculture” است که شامل روش‌های خاصی است و باید در برنامه رشد و توسعه کشاورزی کشور مد نظر قرار گیرد.
وی فرضیه دوم را “کنترل کشت و پرداختن به محصولات مستعد شرایط فعلی کشور” عنوان کرد و ادامه داد: در فرضیه سوم “تولید محصولات کشاورزی مورد نیاز کشور در کشورهای دیگر” مد نظر است. این روش علاوه بر تامین محصولات کشاورزی مورد نیاز کشور، بستر عظیمی برای صدور خدمات فنی مهندسی کشاورزی ایران فراهم خواهد کرد.
موسوی، “صدور ماشین‌آلات و ادوات کشاورزی ایرانی”، “معرفی میدانی نهاده‌های ایرانی از قبیل بذر و کود که در حال حاضر ده‌ها شرکت دانش بنیان و با سابقه در این خصوص فعال هستند” و “به‌کارگیری نیروی انسانی تحصیلکرده ایران در طرح‌های فراسرزمینی کشاورزی که امروز با تراکم آنها در کشور برخوردار است” را از جمله مزایای کشت فراسرزمینی عنوان کرد و گفت: کشاورزی فرا سرزمینی الزاما برای تولید کشور نخواهد بود، بلکه با توسعه آن در کشورهای مختلف، قادریم در سبد تولید محصولات کشاورزی جهان نقش ارزنده‌ای ایفا کنیم.
مسیر هموار دانش‌بنیان‌ها برای ورود به بازارهای جهانی
موسوی با اشاره به همکاری این هلدینگ با شرکتهای دانش بنیان گفت: طبق توافقی که با ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری انجام شد، بستری به عنوان پارک فناوری‌های کشاورزی ایران- اوگاندا راه‌اندازی شد و از این طریق محصولات دانش‌بنیان ایرانی از انواع کودهای دانش بنیان، بذر و سایر فناوری‌های کشاورزی ایرانی را با تست میدانی در این پارک به خریداران بخش کشاورزی در کشور اوگاندا معرفی می‌کنیم.
به گفته وی طبق این تفاهم‌نامه، ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی به عنوان نهاد متولی زیست‌فناوری در ایران از شرکتهای حوزه زیست‌فناوری کشاورزی در قاره آفریقا با هدف “بسترسازی برای حضور دائمی شرکتهای دانش‌بنیان زیست فناوری ایرانی در حوزه کشاورزی از طریق ایجاد مزارع نمایشی کشاورزی و فضاهای متناسب”، “فراهم کردن بستر شتاب‌دهی صادرات شرکتهای دانش بنیان زیست فناوری کشاورزی ایرانی در کشور اوگاندا”، “ترویج زیست‌فناوری کشاورزی در کشور اوگاندا از طریق معرفی روش کشاورزی زیستی”، “فراهم کردن زمینه انتقال دانش فنی و قراردادهای انتقال فناوری بین ایران و اوگاندا در حوزه زیست فناوری کشاورزی” و “انجام مطالعات دقیق در حوزه کشاورزی در آفریقا و به خصوص در کشور اوگاندا جهت فراهم آوردن امکان گسترش همکاری‌های ایران و اوگاندا در حوزه کشاورزی مدرن” حمایت می‌کند.
وی با تاکید بر اینکه تاکنون بیش از ۳۰ محصول کودهای کشاورزی و بذرهای مختلف تست میدانی شده و گواهی واردات آن در کشور اوگاندا اخذ و در سطح این کشور عرضه می‌شود، خاطر نشان کرد: بخش دانش بنیان کشاورزی کشور پیشرفت قابل توجهی داشته و امیدواریم با این روش همکاری، در معرفی توانمندی‌های دانش‌بنیان کشاورزی ایران در کشور اوگاندا و قاره آفریقا که از بازار بزرگی برخوردار است، گام‌های بزرگی برداریم.
موسوی، محصولات دانش‌بنیان، مکمل‌های غذایی دام و انسان، کودهای ارگانیک و شیمیایی و انواع بذر را از جمله محصولات دانش‌نیان ایرانی دانست که در کشور اوگاندا عرضه شده است.
اجرای پروژه‌های ایرانی در اوگاندا
مدیر عامل این هلدینگ، با تاکید بر اینکه در همکاری میان ایران و اوگاندا در حوزه‌های دانش بنیان علاوه بر صادرات فناوری، فناوری‌هایی نیز از این کشور به ایران منتقل شده است، گفت: یکی از پروژه‌هایی که در تبادل فناورانه میان دو کشور اجرایی شده است، اجرای پروژه‌های حوزه دام و طیور و کشاورزی با فناوری ایرانی “اصلاح نژاد دام سبک بز و گوسفند” است که با همکاری پژوهشگاه رویان اجرایی شد.
موسوی با بیان اینکه در این پروژه اقدام به تکثیر نژاد بز “بوئر” شد، در این باره توضیح داد: این نژاد بز در سال دو زایمان دارد و هر نوبت زایمان سه و چهار قلو دارد. این بز، بومی افریقای جنوبی است که با فناوری ایرانی تکثیر و این بز به ایران نیز منتقل شده است.
وی، تکثیر و انتقال مرغ “کوریلار” که در فضای باز امکان افزایش وزن تا هفت کیلو دارد و در برابر انواع بیماری‌ها مقاوم است را از دیگر پروژه‌های مشترک نام برد.
وی از اجرای طرح مقاوم‌سازی ۶ واریته درخت موز در برابر باد در این کشور خبر داد و در این باره توضیح داد: کشور اوگاندا معروف به جمهوری Banana و برخوردار از متخصصان کشت بافت موز است و ما در این طرح نسبت به مقاوم‌سازی ارقام “کاواندیش”، “بوگویا”، “فینگر”، “متوکه”، “اپل بانانا” و “کواجو” اقدام کردیم. از دستاوردهای این پروژه، در اصلاح موزستان‌های استان سیستان و بلوچستان بهره بردیم.
موسوی تاکید کرد: طی طرحی که به استانداری سیستان و بلوچستان دادیم، قرار است برنامه کشت ۱۵ هزار هکتار موزستان در این استان با همین واریته‌های موز اجرایی شود؛ چرا که این ارقام قادر است ۵۰ هزار فرصت شغلی جدید ایجاد و بالغ بر یک میلیارد دلار موز تولید کند.
تولید بذر ذرت دیم
وی کشت ذرت پر تراکم در دیم را از دیگر تحقیقات اجرا شده ایران در اوگاندا عنوان کرد و در این باره توضیح داد: در این مطالعات موفق به یافتن بذر ذرت ویژه مناطق دیم شدیم که برای کشت در کشور مناسب است.
موسوی با تاکید بر اینکه بذر شناسایی شده قادر به تولید ۱۴ تن ذرت در هکتار است، گفت: ذرت‌های کاشته شده کلا دو غلافی هستند و هر دانه کاشته شده ۱۶۰۰ دانه می‌دهد.
ایجاد توتستان و صنعت ابریشم‌سازی
مدیر عامل هلدینگ ایران و اوگاندا ادامه داد: احداث بزرگترین توتستان جهان با بیش از ۱۰ میلیون درخت توت ویژه پرورش کرم ابریشم از دیگر پروژه‌هایی است که در این کشور اجرایی شده است.
به گفته وی با توسعه توتستان‌ها، بزرگترین مجموعه پرورش کرم ابریشم جهان با ظرفیت یک هزار جعبه تخم نوغان در دوره پرورش یک ماهه راه‌اندازی شد.
موسوی با اشاره به رد پای ایران در این طرح، گفت: این درختان توسط مجموعه ما مقاوم‌سازی شده و از بهترین واریته درختان توت جهان به شمار می‌رود، به گونه‌ای که ۴ برابر درختان موجود برگ می‌دهد؛ یعنی ۱۲۰ تن در هکتار.
وی با بیان اینکه از صفر تا صد این طرح توسط من و کارشناسان ایرانی اجرایی شده است، گفت: تمام پیله تولیدی این مجتمع به ایران برای رفع کمبود پیله کشور ارسال می‌شود.
به گفته این فعال حوزه فناوری، ایران مصرف کننده ۱۵۰۰ تن نخ ابریشم است که در حال حاضر تا ۲۰۰ تن آن در داخل تولید و مابقی با هزینه‌های زیاد از سایر کشورها وارد می‌شود.
تولید الیاف از ساقه موز
موسوی با اشاره به تحقیقات گسترده در زمینه تولید الیاف طبیعی از درختان موز، با تاکید بر اینکه این الیاف امکان جایگزینی با پنبه را دارند، اظهار کرد: اخیرا در کشورهای مختلف جهان به دلیل کمبود پنبه، برخی محصولات دیگر طبیعی جایگزین آن شده است و ما ماشین تولید الیاف ساقه موز را که از سوی یکی از شرکتهای فناور طراحی، ساخته و تولید شده است، به اوگاندا وارد کردیم.
وی با بیان اینکه با استفاده از این دستگاه طرح گسترده ۵۰ هزار هکتاری موزستان برای تولید الیاف ساقه آن را اجرایی خواهیم کرد، ادامه داد: در حال حاضر کشوری مانند سریلانکا با یک طرح ۵۰ هزار هکتاری موزستان سالیانه ۲۵ میلیارد دلار درآمد ایجاد کرده است.
موسوی با اشاره به جزئیات دستگاه استخراج الیاف از ساقه موز ایرانی، توضیح داد: الیاف ساقه موز از طریق سوزاندن امحا می‌شود، ولی با طراحی و ساخت این دستگاه، الیاف از ساقه موز جدا شده و از آن می‌توان برای ساخت طناب شناورها، گونی‌بافی و همچنین تولید الیاف طبیعی استفاده کرد.
وی با بیان اینکه الیاف تولیدشده از این دستگاه دارای استحکام بالایی است، خاطرنشان کرد: الیاف استخراج شده از این دستگاه قابلیت استفاده در دوخت لباس‌های گرانقیمت را نیز دارد.
به گفته وی، این دستگاه ایرانی به کشور اوگاندا صادر شده است.
بومی‌سازی نوعی سیب‌زمینی برای کشت در ایران
موسوی، کشت محصول “کاساوا” را از دیگر پروژه‌های اجرا شده در کشور اوگاندا با فناوران ایرانی دانست و ادامه داد: “کاساوا” از خانواده سیب‌زمینی است که در برابر تنش آبی و در شرایط بارندگی کم مقاوم است و ما در این طرح نسبت به بررسی شرایط اقلیمی این محصول برای پوشش ریزگردهای مناطق جنوبی کشور اقدام کردیم.
وی با بیان اینکه در این طرح در هر هکتار تا ۳۰۰ تن محصول برداشت کردیم، گفت: در فاز اول این طرح، اقدام به کشت کاساوا و آدابته کردن آن با محیط از طریق کشت بافت کردیم.
موسوی با اشاره به ارزش غذایی این محصول، اظهار کرد: آرد این محصول اخیرا در بسیاری از کشورها جایگزین گندم شده، ضمن آنکه دارای خواص دارویی است و دارای ارزش غذایی برای خوراک انسان و دام است.
محصولات فرآوری شده کاساوا
وی از آغاز آدابته کردن این محصول در چند استان کشور خبر داد و یادآور شد: در این طرح سعی شد که کشت این محصول را در اقلیم‌های مختلف مورد بررسی قرار دهیم؛ از این رو پایلوت آدابته کردن کاساوا در استان‌هایی چون “خوزستان”، “یزد”، “کرمان”، “مازندران”، “گیلان”، “کرمانشاه” و “ایلام” بوده است.
موسوی با تاکید بر اینکه در صورتی که کشت صنعتی این محصول در ایران شروع شود، کشور بی نیاز از واردات گندم خواهد شد و نشاسته کشور نیز تامین می‌شود، ادامه داد: نتایج بررسی ما نشان داد که کشت این محصول در مناطق سرد به اقدامات بیشتری نیاز دارد که در این زمینه نیز در حال مطالعه هستیم.
وی مزیت دیگر این محصول را استفاده از آن در طرح‌های شورورزی دانست و یادآور شد: “کاساوا” محصولی است که در هر اراضی کشاورزی حتی زمین شور و بیابانی قابل کشت است و از آنجایی که درختچه آن تا ۲ متر ارتفاع می‌گیرد، علاوه بر آنکه فضای سبز عالی ایجاد می‌کند، برای بیابان‌زدایی نیز مؤثر است.
این فعال حوزه فناوری خاطر نشان کرد: در این راستا با بخش کشاورزی اتاق بازرگانی ایران مذاکره کردیم که با همکاری سازمان ملل طرح بیابان‌زدایی با این محصول را در کشور اجرایی کنیم؛ چرا که ایران دارای ۹۰ میلیون هکتار بیابان است و این محصول می‌تواند جهان را سیراب کند. ولی در این زمینه نهاد حمایت کننده‌ای یافت نشد.
تولید خوراک دام با کاساوا
کشت فراسرزمینی گیاهان دارویی
وی با تاکید بر اینکه تمام طرح‌های حوزه کشاورزی که در این کشور اجرایی شده است، با رویکرد مقاوم به تنش آبی است، گفت: کشت گیاهان دارویی در کشور اوگاندا از دیگر طرح‌های اجرا شده در این کشور است.
موسوی، استقرار صنایع میوه خشک با صنایع ایرانی را از دیگر طرح‌های اجرا شده در این کشور نام برد و گفت: ایران فقط با تمرکز بر همکاری‌های کشاورزی با آفریقا قادر است چرخش اقتصادی خود را حداقل دو برابر کند، ولی خسارات فراوانی به‌خاطر بی‌توجهی اقتصادی ایران به آفریقا به کشور وارد شده است و وارد خواهد شد و این در حالی است که کشور ترکیه چرخش اقتصادی خود را با افریقا به ۲۰ میلیارد دلار رسانده است و این میزان برای ایران روی عدد ۶۰۰ میلیون دلار آرام گرفته است.
وی با بیان اینکه حجم چرخش اقتصادی چین با آفریقا به ۲ تریلیون دلار سرمایه‌گذاری رسیده است، گفت: ما در این زمینه در جا زدیم، در حالی که از هزار سال پیش در مراوده با شرق افریقا هستیم و کشور چین تنها ۲۰ سال!